Energiyani hisobga olish – energiya tejamkorligining asosiy

46 
(ko‘rsatma beradigan) choralar bilan emas, balki ob’ektiv avtomatlashtirilgan 
hisobga olish asosida ob’ektiv yechishga imkon beradi. 
3.4. Ko‘p zonali tarifga o‘tish 
XX asrning 90-yillari o‘rtalaridan elektr energiya narxi to‘xtovsiz 
ortadigan bo‘lib qoldi. Deyarli istalgan ishlab chiqariladigan mahsulotning 
tannarxidagi elektr energiyaning ulushi ham ortib bordi. Elektr energiyasidan 
samarali foydalanish bo‘yicha bir qator qonun va qarorlar qabul qilindi. 
Jumladan, 1997-yilda “Energiyadan ratsional foydalanish to‘g‘risida”gi, 
2009-yil “Elektr energetika to‘g‘isida”gi Qonunlar qabul qilinib, hayotga 
tadbiq etildi. Bu sohada qabul qilinayotgan har bir qonun, qaror zamirida 
avvalo energiya resurlarini tejash, ulardan samarali va oqilona foydalanish 
maqsadi yotadi.
Bugungi kunda elektr energiyasi iste’molni samarali boshqarishni 
differensiallangan tariflar bo‘yicha hisoblashlarni joriy etishsiz amalga 
oshirish mumkin emas. Sutka zonalari bo‘yicha differensiallangan tariflarni 
kiritish sutka vaqtiga bog‘liq elektr energiya iste’moliga turli tariflarni 
ishlatilishini nazarda tutadi.
Energiya tizimlarida sutka davomida elektr energiya iste’moli notekis 
va qoidaga ko‘ra, elektr energiya uchta: kam iste’mol qilish rejimi, o‘rta 
iste’mol qilish rejimi va maksimal iste’mol qilish rejimlariga ega. Bu elektr 
energiya iste’moli rejimlarga muvofiq sutka kesimida quyidagi zonalarga 
bo‘linadi: 

elektr energiya minimal iste’mol qilish zonasi - tungi tarif zonasi 
soatlariga; 

elektr energiya o‘rta iste’mol qilish zonasi - yarim tig‘iz tarif zonasi 
soatlariga; 

47 

elektr energiya maksimal iste’mol qilish zonasi – tig‘iz tarif zonasi 
soatlariga. 
Qoidaga ko‘ra, ertalabki va kechki maksimal iste’mol soatlariga 
(ertalabki va kechki tig‘iz zonalar) ajratiladi. Generatsiyalaydigan 
quvvatlarning 
maksimum 
soatlardagi 
yuklanishi 
tungi 
minimum 
soatlaridagidan bir necha martta yuqori bo‘ladi. 
Differensiallangan tariflarni kiritilishining asosiy sabalaridan biri 
energiya tizimlarida yuklama grafigini tekislashga intilish hisoblanadi, Bu 
yangi generatsiyalaydigan quvvatlarni kiritishni elektr energiya iste’mol 
qilishning kamayishi hisobiga maksimum soatlarga olib qo‘yilishiga imkon 
beradi. Bunig uchun elektr energiya iste’molchilari iste’mol qilish grafigini 
o‘zgartirishi, ya’ni ko‘p energiya iste’mol qiladigan ishlab chiqarishni elektr 
energiya maksimal iste’mol qilish zonasidan o‘rta va minimal iste’mol qilish 
zonalariga o‘tkazishi zarur.
Sutka vaqtlariga bog‘liq turli tarif stavkalarining kiritilishi bilan ham 
iste’molchilarda, ham elektr energiyani yetkazib beruvchilarda iqtisodiy 
samaraga erishiladi. Iste’molchi iste’molini tartibga solish va unda 
energiyani tejash uchun texnologik siklni o‘zgartirish bilan energiya 
iste’molini mohirona boshqarish bilan amalga oshiriladi. 
Ko‘p tarifli hisoblagichlarning o‘rnatilishi iste’mol qilingan elektr 
energiyasiga zamonaviy tariflar bo‘yicha hisoblashishga o‘tishga imkon 
beradi. Ko‘plab energiya tizimlarida tunda, kunduzi va energiya tizimining 
cho‘qqili yuklama soatlarida elektr energiyaga turli narxlar o‘rnatilagn. Agar 
korxona ishlab chiqarish qismlarining bajarilishini elektr energiya arzon 
bo‘lgan vaqtlarga ko‘chirsa, u holda elektr energiyaga to‘lovni sezilarli kam 
to‘laydi. Masalan, Rossiyada elektr energiya uchun tungi tarif kunduzgiga 

48 
nisbatan 3 marta arzonligini e’tiborga olsa, iqtisod qilish 30 % gachani 
tashkil etishi mumkin 
Shu bilan birga energiya kompaniyalari o‘z navbatida, butun energiya 
tizimida yuklama grafigi tekislanishidan katta texnik va iqtisodiy 
samaradorlikka erishadi. Energiya tizimlari o‘sib borayotgan yuklamani 
qoplash uchun yangi quvvatni kiritish yoki elektr quvvatni boshqa energiya 
tizimlaridan sotib olishdan voz kechadi. Buning natijasida issiqliq elektr 
stansiyalarining ish rejimlari yaxshilanadi, elektr energiyani ishlab 
chiqarishga yoqilg‘i sarfi va energetik qurilmalarning eskirishi qisqaradi. 

Download 2,38 Mb.