132
Rangli metallar ishlab chiqarish suvni eng ko’p
istemol qiladigan
sohalardan biri bo’lib hisoblanadi. Suv bo’tanani tayyorlash uchun,
pirometallurgik agaregatlarni sovutish uchun,
gazlarni tozalashda
cho’kmalarni yuvishda, bug’ olishda ko’p ishlatiladi. Shu sababli suvlar
zararli birikma ya’ni:
metallar bilan, ftor, xlor kabi birikmalar bilan
zaralanadi. Suv isroflanishini oldini olish uchun ularni qayta-qayta
ishlatish maqsadga muvoffiqdir. Shu
maqsadda zavod sharoitida
aylanuvchi suv sxemasi ishlab chiqilgan. Masalan: Quyultirishdagi so’nggi
olingan suv, yanchishga qaytarib beriladi.
Chiqindi
suvlar
tarkibida
bir
qancha
qimmatbaho
foydali
komponentlar rux, kadmiy, molibden, reniy va boshqa metallar bo’lib ular
ham suv bilan birga yo’qotiladi. Hozirgi vaqtda aylanma suv miqdori
68%ni tashkil qiladi. Dunyoda 130 sanoat ishlab chiqarish korxonasidan
62tasi aylanma suvdan foydalanib uning miqdori 97%ni tahshkil qiladi, 22
tasi esa butunlay o’zidan chiqindi suv chiqarmaydi.
Chiqindi suvlarni zarasizlantirishda « suv yuzasini
turli xildagi zarali
chiqindi suvlardan saqlash qoidalari» ga amal qilish lozim bo’lib, zararli
narsalarning ruxsat etilgan oxirgi konsentratsiyasi mavjud REOK(PDK)
bo’lib undan oshirmaslik talab qilinadi.
Chiqindi suvlardagi zararli komponentlar miqdori OICHF da
qo’llananiladigan texnologik sxemaga bog’liq bo’lib,
rudalar tarkibiga va
jarayonlar har xilligiga bo’g’liqdir. Ko’p hollarda bu ko’rsatgichning
ko’tarilib
ketishiga
olib
keladi.
Sianid
va
rodanit
ionlari
konsentratsiyasi(СN
-
va СNS
-
) 200-500, rux 100-200, margumush 20-40,
mis 40-50 mg/l bo’ladi. Shu sababdan chiqindilar tashlanishidan oldin
zarasizlantiriladi.
Chiqindi suvlarni zararsizlantirishning tuli xil usullari mavjud.
Ko’pchilik xorijiy zavodlarda chiqindi suvlar sianidning gaz
holatidagi kuchli kislotaga o’tkazilishi bilan kechadi.
Buning uchun
suvdan nordon sulfat kislota bilan qayta ishlanadi yoki oltingugurt bilan
pH 2,8-3,5 muhitda qayta ishlanadi. Sinil kislotasi bug’lari ushlab qolinadi
va vertikal kalonnalarda ishqor bilan qayta ishlanadi. Olingan sianli eritma
133
jarayonga qaytariladi. Jarayonning afzalligi sianidning ma’lum qismini
qayta tiklash imkoni mavjudligidir.
