155
1. To‘plovchi - suv yoki havo bilan biroz muddat ta'sirlashgan
to‘plovchi oltin yuzasiga o‘rnashib oladi. To‘plovchining qatlam zichligi
suvda kislorod konsenratsiyasining oshishi bilan tez o‘sadi. To‘plovchi
sifatida ksantogenat ishlatiladi.
2. Ko‘pik hosil qiluvchi - ko‘pik hosil qiluvchi sifatida T-66 moyi
ishlatiladi. Ko‘pik hosil qiluvchining asosiy
vazifasi havoni mayda
pufakchalarga bo‘lib, ko‘pikni zichligini oshirish hisoblanadi.
3.Tazyiqlanovchi (depressor) - bunday reagentlarga suyuq shisha va
boshqa reagentlar kiradi. Bu reagentlarning asosiy vazifasi ko‘pikli
mahsulot tarkibiga keraksiz minerallarni o‘tishini to‘xtatish va bu
minerallarni flotatsiyalanishini kamaytirish hisoblanadi. Flotatsiya
bo’tanasi tarkibida sianid, ishqor, natriy sulfid, mis kuporosi kabi
birikmalar uchraydi. Bular oltinni flotatsiyalanish qobiliyatini kamaytiradi.
Bunday birikmalarni oltinga ta'sirini kamaytirish
uchun tazyiqlovchi
reagentlar ishlatiladi.
4.Faollashtiruvchi ( aktivator ) - faollashtiruvchi reagent sifatida mis
kuporosi, nigroin, opolyar yog‘i ishlatiladi. Bu reagent oltintarkibli
sulfidlarni
faollashtirish
qobiliyatini
oshiradi
va
to‘plovchi
flotatsiyalanayotgan oltin yuzasiga o‘rnashib olishga yordam beradi.
5.Muhit sozlovchi - bunday reagent sifatida to‘plovchi, taziqlovchi,
faollashtiruvchi reagentlarni minerallar bilan o‘zaro ta'sirlashish jarayoniga
ta'sir qiladigan reagentlar kiradi. Kislotali muhitda betaraf muhitga
qaraganda sof oltinning flotatsiyalanishi kam bo‘ladi. Oltin va oltin tarkibli
sulfidlarni flotatsiyalash pH 7,5 ÷ 8,5 atrofida bo‘ladi. Muhit sozlovchi
sifatida soda ishlatiladi.
Reagentlarga quyidagi talablar qo‘yiladi:
- tanlab olish qobiliyati yuqori;
- sifatning standarti, arzonligi ishlatishda qulayligi;
Flotatsiya jarayonini sxemasi va borishi rudalarni mineral tarkibiga
bog’liq bo’ladi. Deyarli barcha rudalarni boyitishda
bosqichli flotatsiya
ishlatiladi. Bosqichli flotatsiyani ishlashi boyitma tarkibiga oltin o’tishini
ko’paytiradi. Flotatsiya shuningdek, sianlash jarayoniga xalaqit beradigan
komponentlarni ( uglerodli birikmalar, mis, surma, mishyak minerallari )
ruda tarkibidan ajratish uchun ishlatiladi.
156
3. Flotatsiya mashinasida flotatsiya jarayonlarini amalga oshirish
uchun qo’llaniladigan dastgoh. Bo’tanani aralashtirish uni havo
pufakchalari bilan to’yintirish usuliga qarab mexanik havoli va
uyg’unlashtiruvchi turlari bo’ladi. Mexanik
flotatsiya mashinasida
aeratsiya va butanani aralashtirish kamerada impellerli aerator yordamida
amalga oshiriladi. Aerator flotatsiya uchun zarur bo’lgan havoni
atmosferadan oladi. Flotatsiya jarayonlari uchun ko’proq ishlatiladi.
Bunday mashinalar kamerasining hajmi 0,14-0,25 m
3
gacha bo’ladi.
Flotatsiya mashinasi kvadrat shaklidagi ikkita bo’lib birlashgan kameradan
iborat.
1.
Shimuvchi.
2.
To’g’ri oqimi.
Har xil kameraga aerator bo’linmasi o‘rnatiladi. Aerator bo’linmasi
vertikal valga o‘rnatilgan impellerdan iborat. Impeller esa oltita kurakli
egrilikdan iborat val vertikal quvur ichida aylanadi. Yuqorigi uchi
germetik ravishda korpus bilan biriktiriladi. Pastki uchi esa impeller ustki
stakani ko‘rinishda kengaytiraladi. Unga 60
0
burchak bilan o‘rnatilgan
yo‘naltiruvchi kuraklardan iborat bo’lgan impeller ustki diskdan
o’rnatilgan bo’ladi. Impeller usti stakanining yon tomonlaridan uchta
tuynuk bo’lib, biri qisqa quvur bilan birlashish
uchun ikkita bir-biriga
qarama-qarshi bo’lgan tuynuklar oraliq mahsulotni chiqarish uchun
ishlatiladi. Oraliq mahsulotni chiqarish kerak bo’lmasa bitta tuynuk tiqin
bilan ikkinchisi esa shiber bilan berkitiladi. Bu tuynuk tiqin yordamida
ochib yopiladi. Flotomashinaga dastlabki bo’tana qabul qilish cho’ntagi
orqali tushadi. U yerda quvur orqali kamera markazi joylashgan aeratorga
yuboriladi. Bo’tanani kamera ichiga qayta aylanish uchun impeller diski
ustida bir necha aylana teshiklar mavjud. Impeller aylanganda bo’tana
ko’raklar yordamida markazdan atrofga tarqaladi. Natijada impellerning
markaziy qismidan biroz siyraklashish yuz beradi.
Hozirgi vaqtda sanoatda bir necha yuzlab har xil konstruktsiyaga ega
bo'lgan flotomashinalar ishlatilmoqda. Flotomashinalarni asosan bo'tanani
aeratsiyalash usuliga qarab tasniflash qabul qilingan. Flotomashinalarning
turlari 9-jadvalda keltirilgan.
157
Bundan tashhari, flotamashinalarni bo'tananing
mashinalarda harakat
yo'nalishiga qarab tasniflash mumkin. Ular uch turga bo'linadi: kareta
shaklidagi mashinalar, umumiy sathli va kamerali flotamashinalar.
Kareta shaklidagi mashinalar yaxlit bo'lib, uzunasiga cho'zilgan.
Flotatsiyaga tayyorlangan bo'tana mashinani bir tomonidan beriladi va u
qarama-qarshi tomonga harakat qiladi, chiqindi ikkinchi tomonidan chiqib
ketadi. Ko'pik esa karetaning uzunasi bo'yicha hamma yeridan, uning
ikkala qirg’og’i (borti) ga o'rnatilgan novga tushiriladi. Bo'tanani sathi
kameraning hamma yerida bir xil bo'ladi.
Umumiy sathli mashinalarni, karetali
mashinalardan farqi - uzun
kareta to'siq bilan bo'linma (otsek) larga bo'lingan, har bir bo'linmada
aerotsiyalovchi qurilmalar o'rnatilgan.
Kamerali turdagi mashinalar, juftlangan yoki alohida kameralardan
iborat bo'lib, maxsus qurilmali tuynuklar yordamida bo'tana birinchisidan
ikkinchisiga o'tishi va har bir kameradagi bo'tana sathini ko'tarishi yoki
pasaytirishi mumkin.
Karetali mashinalar - pnevmatik, kompressorli va elektroflotatsiya
mashinalariga bo'linadi.
Kamerali mashinalarni - pnevmatik va mexaniq turlari mavjud.
