158
6erish.
3.Kalonna
turidagi
kamerali.
4.havoni
mayda
teshikchalar
orqali berish.
kalonnali
«Apatit».
III
Penovmomexami
k
I va II
usullar
birgalikda
1.Barmoqli
aerator.
2.qaltirama
aerator.
3.Bo'tanani
devor oldi
qatlamini
parchalovchi
qurilma
«Mexanobr»
barmoqli aerator
bilan titratuvchi
(vibratorli)
aerator, uchli
aerator
IV
Bo'tanada
bosimni
kamaytiruvchi
Eritmadan
gazlarni
ajratish yo'li
bilan
1.Bo'tanani
ustida vakuum
hosil qilish.
2.Bo'tanani
bosim ostida
havo bilan
to'yintirish va
bosimni
kamaytirish
Vakuumli,
kompressorli
V
Elektroflotatsiya
Suvni
elektrolizlas
h
-
Elektroflotatsion
Nazorat savollari
1. Flotatsiyon boyitishning nazariyasi va usullariga nimalar kiradi?
2. Flotatsiya usulida boyitishda ishlatiladigan reagentlar qaysilar?
3. Flotatsiya jarayonida qanday dastgohlar ishlatiladi?
159
19 – ma‘ruza
SUL’FIDLI RUDALARNI TANLAB ERITISH JARAYONIGA
TAYYORLASH
Reja:
1.
Mayda donadorli sul’fidli oltin rudalarini qayta ishlashga
tayyorlash.
2.
Sul’fidli rudalarni flotatsion boyitish.
3.
Sul’fidli rudalarni oksidlovchi kuydirish.
Kalit so’zlar:
.sul’fidli rudalar, mayda donador oltin tarkibli rudalar,
oksidlovchi kuydirish, flotatsion boyitish, arsenoperit.
Mayda donador oltin rudalari qiyin texnologiyalidir. Bu xildagi
rudalar 2 turga bo’linadi: 1. Kvars bilan bog’langan oltin rudalari. 2.
Sulfidlar bilan birikkan oltin rudalari. Kvars rudalarini tanlab eritishga
moslab uni o’ta mayda 0,074 mm gacha yanchiladi.
Shu boisdan bunday
rudalar uch bosqichli yanchish sxemasi bo’yicha yanchiladi. Bunda 2 va 3
bosqichli oldidan sinflarga ajratiladi. Bunday yanchilgan rudalar o’lchami
90-95% ning 0,04 mm bo’ladi yoki 70% sinf 0,074 mm bo’ladi. Ammo
NKMK da bu maqsadga bor yo’g’i ikki bosqichlii yanchishda
erishilmoqda. Bunda 300 mm va undan mayda rudalar avval diametri 7
metr bo’lgan, uzunligi 5000 mm bo’lgan yarim o’ziyanchar
(polusamoizmelcheniye), so’ng -klassifikatsiyalanib, qumlari esa uzunligi
7000 mm va diametri 5000 mm. soqqali tegirmonlarda 0,705 - 0,074 mm
sinfga yanchilmoqda.
Birinchi bosqichda yarim o’ziyanchar (soqqalar talabdan 50%
qo’shiladi.) tegirmonni qo’llash bilan, hamda ruda o’ta mayda
bo’lmaganidan, o’ta qimmatli yanchish oldi olinadi.
Ikkinchi B - kategoriyadagi rudalar
mayda va emulsion qoplamali
bo’lib, sulfidlar va asosan pirit va arsenopiritlar bilan qoplangan - birikkan
bo’ladi.
160
Bunday rudalar flotatsiya usuli bilan boyitilib, oltin va sof oltinlar
boyitmaga o’tkaziladi. Boyitmadagi oltinlar turli yo’llar bilan ajratib
olinadi.
Agar oltin zarra o’ta kichik bo’lmasa, flotokonsentrat qayta
yanchilib, tanlab eritishga (sianlashga) o’tkaziladi.
Bu usulni qo’llash bilan barcha xom-ashyodagi rudani o’ta mayda
yanchishdan chetlab, bor yo’g’i 2-3 % chiqqan flotokonsentrat qayta
yanchiladi. Ba'zan rudadagi oltin o’ta mayda bo’ladiki, uni bir necha bor
qayta-qayta yanchilganda ham oltin yuzasi ochilmaydi, bunday hollarda
oltin yuza qismi kuydirish usuli bilan ochiladi. Oksidlantiruvchi kuydirish
jarayonida sulfid boyitmalari kuyib, ulardagi oltin yuzasi ochiladi, boyitma
zarrasi sinil eritmasi yetib boradigan g’ovakli kuyindiga aylangan bo’ladi.
Navbatdagi kuyindini
sinillab eritib, eritmaga oltin o’tkaziladi.
Piritning oksidlanishi 450-500
0
C da boshlanadi. Jarayon oraliqda
pirrotin hosil qilish bilan kechadi:
FeS
2
+ O
2
= FeS + SO
2
(19.1)
O’z navbatida pirrotin FeS
2
magnetitga oksidlanadi:
3FeS + 5O
2
= Fe
3
O
4
+ 3SO
2
(19.2)
keyin bu magnetit, gematitgacha oksidlanadi:
2Fe
3
O
4
+ 1/2O
2
= 3Fe
2
O
3
(19.3)
harorat 600
0
C ga yetganda, pirit oksidlanib u pirotinga o’tadi:
FeS
2
= FeS + S
2
(19.4)
Keyin bu ham gematitga oksidlanadi.
Oksidlab kuydirish jarayoni ko’p ko’rsatgichlarga bog’lik, bulardan
eng asosiysi - haroratdir.
Kuydirish maromiga yetmasa (500
0
C) da kuyindi tarkibida FeS
2
pirit
ko’p qoladi va u oltinnin pirit tarkibida erimay qolib yo’qotilishiga olib
keladi. Harorat yuqori bo’lsa oksidlab kuydirish to’liq va tez kechadi,
ammo harorat o’ta oshib 900-950
0
C ga yetsa,
pirit va magnetit erish
holatiga yaqinlashib qoladi. Bunda kuyindi yopishib – qotishmaga
aylanadi, u yaxshi erimay, sinillashda oltin yo’qolishiga olib keladi.
Kuydirishda gazli fazadagi kislorod konsentratsiyasi ham katta ahamiyatga
ega bo’ladi. Kislorod konsentratsiyasi kam bo’lsa, kuyindi to’liq
bo’lmaydi. Bu holda ham oltin erimay qolib yo’qolishi mumkin. Agar
161
kislorod o’ta ko’payib ketsa, harorat tez 900-950
0
C da ko’tariladi, orada
ko’p boyitma yaxshi oksidlanmaydi, qotishmaga o’tib qoladi.
Qotishma
esa yuqorida aytilganidek sinilda yomon eriydi. Kuyundi erigan
qotishmaga aylanib yomon eriydi. Kuyundi yaxshi kuygan kuyindi
bo’lgani uchun pech ichidagi boyitma to’xtovsiz arashtirilib turilishi kerak.
Arsenopirit minerali 450
0
C da tez oksidalana boshlaydi o’rta
jarayonda pirrotin va magnetit hosil bo’ladi:
2FeAsS + 1,5O
2
=2FeS + As
2
O
3
(gaz) (19.5)
3FeS + 5O
2
= Fe
3
O
4
+ 3SO
2
(19.5)
3Fe
3
O
4
+ 0,5O
2
= 3Fe
2
O
3
(19.6)
harorat 600
0
C ga yetganda oksidlangan arsenopirit dissotsiyalanadi:
4FeAsS = 4FeS + As
2
(gaz) (19.7)
gaz holidagi margumush margumush uch oksidigacha oksidlanadi:
pirrotin esa gematitiga oksidlanadi:
As
2
+ 3O
2
= 2As
2
O
3
(19.8)
Hosil bo’lgan margumush uch oksidi yengil uchuvchandir. Harorat
450
0
Сda bug’ As
2
O
3
bosimi 1 atm shu boisdan oksidlangan 2As
2
O
3
gaz
holatiga o’tadi. Ammo kislorod ko’p bo’lsa uch oksid,
besh oksidga
aylanadi:
As
2
O
3
+ О
2
= As
2
O
5
(19.9)
Ko’rib o’tilgan sulfid oltin boyitmasini oksidlab kuydirib, so’ng sinil
eritmasiga o’tkazish keng tarqalgan. Ammo u birdan-bir usul emas.
Ko’pincha oltin sulfid konsentratlari mis eritish pechlariga yuboriladi.
Bunda u mis boyitmasi bilan qo’shib eritiladi.
Ammo oltin margumush boyitmasi pechlarda eritishdan oldin
kuydirishga qo’shilgani yaxshi. Bunda zaxarli As
2
O
3
ajratib olinadi.
Oltin piritli boyitmalar ham sulfat kislota olish maqsadida kuydirilishi
mumkin. Sulfidli boyitmalardan oltinni to’liq ajratib olish uchun oksidlab-
xlorlab kuydirish,
xloridli haydash, avtoklavlarda eritish kabi yangi
jarayonlarni keltirib chiqaradi.
