2.2. Oltinning kimyoviy xossalari.
Kimyoviy faol bo‘lmagan element elektronga nisbatan olganda eng
nodir metalldir. Hatto yuqori temperaturalarda ham kislorod, azot, vodorod
va uglerod bilan kimyoviy reaksiyaga kirishmaydi. Kimyoviy birikmalarda
u bir va uch valentlidir. Ammo uning birikmalari uncha kuchli bo‘lmay,
tezda metall holiga qaytarila oladi.
Suvli suyuq eritmalarda oltinning elektron potensiyali:
Au → Au
+
+ e, E
0
= +1,68 B
Au → Au
3+
+ 3e, E
0
= +1,50 B
Shuning uchun oltin ishqorlarda, kislotalarda (azot, sulfat, xlor)
erimaydi. Biroq oltin kislotalar aralashmasi: xlor bilan azot, sulfat bilan
marganets, sulfat bilan azotlarda eriydi. « Shoh arog‘i » deb ataluvchi, bir
hissa azot va uch hissa xlor kislotasi aralashmasi, sulfat va marganets
kislotasi, sulfat va azot kislotasi aralashmalarida eriy olishi mumkin.
«Shoh arog‘i» eritmasida oltin quyidagi reaksiya bo‘yicha eriydi.
Au + НNО
3
+ 3НСl= AuCl
3
+ 2Н
2
О + NО.
(2.1)
Shuningdek, oltin Na va K sinil tuzlarida kislorod va havo yordamida
eriydi:
2Au + 4KCN + H
2
O + 1/2O
2
2KAu( CN )
2
+ 2KOH (2.2)
Oltin oksidlari Au
2
O va Au
2
O
3
quyidagi gidrooksidlarni qizdirish
yo’li bilan olinadi: AuOH ва Au(OH)
2
AuO ya'ni oltin ikki oksidi kulrang binafsha tusli poroshok 200
0
C da
elementar moddalarga parchalanib ketadi. Oltinning kislorodli birikmalari
beqarordir. Ular tez parchalanib ketadilar. Oltinning bir valentli tuzlari
ham beqaror, ular ham tez parchalanadi.
3Au
+
= Au
3+
+ 2Au
(2.3)
15
Ular ammiak bilan kompleks hosil qiladilar: (AuCl , NH
2
; AuCl,
[2NH
3
] va x.k.). Oltin sinil kompleks tuzlari beqaror va ular suvda yaxshi
eriydilar:Au(CN);
140-150
0
C da xlorli havoda qizdirilgan oltin, oltin xloridi hosil qiladi.
AuCl
3
va 180-190
0
C da AuCl hosil qiladi.
Oltin monogalogenidi turlicha tovlanuvchi sariq tusga bo‘yaladi.
Oltin monoftoridi AuF faqat bug‘ holida mavjud. Oltin tragalogenidi
AuI
3
- suvda eriydi. Oltin ftori AuF - zangori rangda, 500
0
C da
parchalanadi. Oltin xlor tuzlari AuCl - nina shaklidagi kristallar bo‘lib
qizil rangga egadir. Erish temperaturasi 288
0
C.
Oltin brom tuzi AuBr- to‘q qo‘ng‘ir rangli, suvda erimaydi. Kaliy
bromli eritmada oltin brom tuzi xosil bo’ladi: K[AuBr
4
]
Oltin yod AuI
3
- tuzi to‘q yashil, suvda erimaydi. Oddiy
temperaturada oltin yod birikmasi AuI
3
hosil bo‘ladi. Oltin sinil kompleks
tuzlari K[Au(CN)
2
]; Na[Au(CN)
2
]; Ca[Au(CN)
2
] suvda yaxshi eriydilar.
Ular katta amaliy ahamiyatga egadirlar.
Tiomochevina eritmasida oltin erib tiokarbamid oltin tuzi hosil qiladi.
Ammo bu reaksiyaning borishi uchun oksidlovchi bo’lishi shart. Shunda u
AuClx2CS (NH
2
)
2
- hosil qiladi.
Oltin xloridi AiCl
3
tiniq gikroskopik ninasimon kristal moddadir. U
suvda erntganda ekvikislotaning Н
2
(OАuCl
2
) qizil zangori eritmasi xosil
buladi. Oltin xloridni 185-190°C da qizdirganda
АuС1→ АuС1+ С1
2
(2.4)
Oltin xlor tuzi sarik-limon rangli kukun, uchmaydi va uy xaroratida
buglanmaydi, suvda yaxshi parchalanadn va oltin xlorid
3АuС1= Аu + АuС1
3
(2.5)hosil buladi.
Bu reaksiya issiqda tezroq boradi. Oltin, xlor turli qaytaruvchilar
oltingugurt, angidrid gazi, ko’mir bilan qalay xlori bilan, tellur gidrazin va
shavel kislotasi bilan metall xoligacha qaytariladi.
Oltin kislorod bilan ko’kimtir va binafsha rang Au
2
O, hamda qora
rangli kukunni hosil qiladi, hosil bo’lish reaksiyasi:
2AuCl+K
2
CO
3
+2H
2
O→Au
2
O+H
2
CO
3
+2KCl+H
2
O
(2.6)
Xosil bo’lgan Au
2
O oltin ikki oksidi 250°C metall holiga va
kislorodga parchalanib ketadi: (Au
2
O→ Au+1/2O
2
);
16
Oltin oksidi quyidagi reaksiya bilan olinishi mumkin:
2AuCl
3
+3Mg(OH)
2
→Au
2
O
3
+3MgCl
2
+3H
2
O
(2.7)
|
