212
4.15-shakl.
Nazariy mexanikada harakati koʻrilayotgan jism (moddiy nuqta)
erkin
jismga
aylantirib olinadi, ya’ni harakatga toʻsqinlik qilayotgan bogʻlanishlar olib
tashlanib, ta’sir kuchlari qatoriga bogʻlanish reaksiya
va ishqalanish kuchlari
qoʻshiladi. Shuning uchun jismga ta’sir qiluvchi kuchlar ikki xilga ajratiladi:
-
aktiv kuchlar;
-
passiv kuchlar.
Jismga ta’sir qilib, unga harakat bera oladigan kuchlar
aktiv kuchlar
deb
ataladi. Masalan, ogʻirlik kuchi, prujinaning elastiklik kuchi, gazlarning bosim
kuchlari va h.k.
Jismga ta’sir qilib, unga harakat bera olmaydigan kuchlar
passiv kuchlar
deb ataladi.
Masalan, bogʻlanish reaksiya
kuchlari, ishqalanish kuchlari va h.k.
Demak,
jismni erkin jismga aylantirish ucun
aktiv kuchlar
qatoriga
passiv
kuchlarni
qoʻshish kerak boʻladi.
Shuning uchun dinamikaning asosiy tenglamasi
(4.4) erkin boʻlmagan jism uchun quyidagich boʻladi:
m
. (4.37)
Koʻpchilik adabiyotlarda bu ifoda soddaroq koʻrinishda yoziladi:
m
, (4.38)
bu yerda - bogʻlanish reaksiya kuchlari.
Qolgan barcha dinamika tenglamalariga (4.6-4.11)
oxirgi yigindi mos
ravishda qoʻshiladi.
