131
ushbu burilish t=1minut=60 sekund vaqt mobaynida sodir bo‘lgan. Bu qiymatlarni
(3.49) formulaga qo‘ysak,
=
n/30
0,1n
(3.52)
tenglama orqali bog‘langan bo‘lar ekan.
b) Agar =
boʻlsa,
tekis oʻzgaruvchan aylanma harakat
yuz beradi.
=
dan integral olib,
=
yoki
=
(3.52)
=
deb, yana
bir bor integral olib,
+
yoki
+
. (3.53)
(3.53)
tenglama
tekis oʻzgaruvchan (tezlanuvchan
yoki
sekinlanuvchan)
aylanma harakat qonuni
deb ataladi.
D. CHIZIQLI TEZLIK VA CHIZIQLI TEZLANISH.
Qoʻzgʻalmas oʻq atrofida aylanma harakat qilayotgan
jismning nuqtalari
aylana trayektoriyalar chizadi. Ularning radiuslari turlicha boʻlganligi
uchun
chiziqli tezligi va chiziqli tezlanishi oʻzgaruvchan qiymat boʻladi. Shuning uchun
jismning har bir nuqtasi uchun alohida belgilash kiritiladi, masalan:
va
h.k.
1. Q a t t i q j i s m n u q t a l a r i n i n g c h i z i q l i t e z l i g i .
Qo‘zg‘almas o‘q
atrofida aylanayotgan qattiq jismning aylanish o‘qidan
h - masofada joylashgan
ixtiyoriy M nuqtasining harakatini olib ko‘raylik (3.14-shakl).
Qattiq jismning
aylanma harakatida shu M nuqta markazi aylanish o‘qida
yotuvchi S nuqta
atrofida radiusi h-ga teng bo‘lgan aylana chizadi. Bu aylana aylanish o‘qiga
perpendikulyarl bo‘lgan tekislikda yotadi.
Agar jism dt -vaqt oralig‘ida d
burchakka burilsa, u holda M nuqta o‘zining
trayektoriyasi bo‘ylab qilgan harakatida elementar ds=h
d
masofani bosib o‘tadi.
132
Shunga ko‘ra, M nuqtaning chiziqli tezligi ds -ni dt-ga nisbatiga teng bo‘ladi,
ya’ni
V = = h·
yoki
V =
h·
(3.54)
M nuqtaning tezligini jismning
burchakli tezligidan farqlab,
