159
Qattiq jismning qoʻzgʻalmas nuqta atrofidagi
aylanma
harakatini
geometrik
nuqtai
nazardan
quyidagicha tasavvur qilish mumkin. Agar jism shu
daqiqada
- burchakli tezlik
bilan harakat qilayotgan
boʻlsa, u holda elementar dt -vaqt ichida
-vektori
boʻylab yoʻnalgan OP oʻq atrofida elementar d
=
dt
burchakka buriladi (3.49-shakl). Bu oʻq
oniy aylanish
oʻqi
deb ataladi. Demak, oniy aylanish oʻqi, shunday oʻq ekanki, jism shu oʻq
atrofida hozirgi holatidan cheksiz kichkina boʻlgan qoʻshni holatga oʻtar ekan.
Qoʻzgʻalmas oʻq bilan oniy aylanish oʻqining farqi shundaki, oniy aylanish oʻqi
oʻzining fazodagi holatini muntazam oʻzgartirib boradi.
Jism OP oniy oʻq atrofida cheksiz kichkina burchakka burilgandan soʻng,
u yangi OP
1
-oniy aylanish oʻqi boʻylab undan
keyingi elementar burchakka
buriladi va h. Shunday qilib, jismning qoʻzgʻalmas nuqta atrofidagi harakati,
qoʻzgʻalmas nuqtadan oʻtuvchi cheksiz sonli oniy aylanish oʻqlari atrofidagi qator
elementar burilishlardan iborat boʻlar ekan (3.50-shakl).
3.50-shakl.
D . J I S M N I N G B U R C H A K L I T E Z L A N I S H I .
Elementar vaqt
mobaynida burchakli tezlikning son qiymati va yoʻnalishini oʻzgarishini
belgilovchi,
=
(3.76)
3.49-shakl
160
vektor qiymat,
jismning shu ondagi
burchakli tezlanishi
, yoki
oniy burchakli
tezlanish
deb ataladi.
Jismning burchakli tezlik vektori -ning uchi vaqt mobaynidagi yoʻnalishi
va modulining oʻzgarishiga bogʻliq ravishda fazoda qandaydir egri chiziqli AD iz
qoldiradi,
ushbu izni
-vektorning
godografi
deb ataladi (3.50-shakl). U holda
(3.74) tenglikni
formula
bilan solishtirib, shuni aniqlaymizki, jismning
burchakli
tezlanish vektori - , burchakli tezlik vektori
-ning uchini AD egri
chiziq boʻylab qilgan harakatidagi tezlik vektoridan iborat ekan.
Koʻrinib turganidek,
xususiy holdagi kabi, ya’ni jismning qoʻzgʻalmas oʻq
atrofidagi aylanma harakatidagiga oʻxshab, va vektorlari bir toʻgʻri chiziq
boʻylab yoʻnalmas ekanlar.
Bir nuqtasi qoʻzgʻalmas boʻlgan jismning harakatida va vektorlar asosiy
kinematik xarakteristikalar boʻlib xizmat qiladi.
