Optik ruxsatlilik
– bu, ma’lum soni (dpi, dyuymdagi nuqtalar)
uzunlik birligiga to‘g‘ri keladigan nuqtalar, skaner ular haqida haqiqiy
195
ma’lumotlarni ajrata oladi, aniqlaydi va uzatadi. Optik aniqlik qanchalik
yuqori bo‘lsa, asl nusxadan olingan ma’lumotlar shunchalik batafsil
bo‘lib, tasvir ham aniq bo‘ladi va uni sifatni yo‘qotmasdan kattalashtirish
mumkin. Printerlar uchun dyuymdagi nuqtalar kattaligi mos bo‘lsa,
skanerlar uchun esa dyuymdagi piksellar (ppi) mos kattalik hisoblanadi.
Baraban skanerlarining o‘lchamlari skanerlash nurining fokuslanish
darajasiga bog‘liq va deyarli har doim talab qiladigan aniqlikning barcha
chegaralarini qoplaydi (8 000 – 10 000 ppi gacha). Planetar skaner
(Planetary scanner) – bu, nodir kitoblarni va boshqa oson buzilgan
hujjatlarni skanerlash uchun rasm skanerining bir turi. Aslida, bunday
skaner – bu, yaxshi yoritilgan muhitni suratga oladigan o‘rnatilgan
raqamli foto kamera hisoblanadi. Planetar skanerlarning (va raqamli
fotosuratga asoslangan har qanday skanerlarning) o‘lchamlari odatda
matritsaning haqiqiy ruxsatiga mos keladi (bunday rezolyutsiyani
haqiqatda uzatishga qodir bo‘lgan linzalar bo‘lishi kerak, lekin yomon
optika har qanday piksellar sonini pasaytirishi mumkin).
Keling, eng keng tarqalgan skanerlarning parametrlarini ko‘rib
chiqaylik: planshet va slayd skanerlarida, marketing maqsadlarida ushbu
qurilmalarni ishlab chiqaruvchilar ko‘pincha xarakteristika sifatida
haqiqiy optik ruxsatligini emas, balki mexanik yoki interpolyatsiya
qilingan ruxsatliligini ko‘rsatadilar.
Bunday skanerlarda haqiqiy (optik) ruxsatliligi skanerlash
chizgichidagi yorug‘likka sezgir elementlarning soniga mos keladi.
Ular qanchalik ko‘p bo‘lsa, piksellar soni shunchalik yuqori bo‘ladi
va har bir bunday element uning ostida (yoki yuqorisida) joylashgan
asl nusxaning nuqtasi haqida ma’lumot beradi. Zamonaviy yassi
skanerlarda o‘lchamlari odatda 300 – 2400 dpi oralig‘ida bo‘ladi, ammo
ishlab chiqaruvchilar ko‘pincha mexanik o‘lchamlarini (slesh orqali)
ko‘rsatadilar: uzunlik birligi uchun minimal tashish qadamlari soni
(odatda u ikki baravar katta) olinadi. Bu esa, masalan, 600/1200 dpi
ruxsatlilikni tashkil qiladi. Aslida, bu holda ruxsatliligi 600 dpi bo‘lib
qoladi – o‘lchagichning bir dyuymidagi haqiqiy foto elementlar soniga
mos ravishda va qo‘shimcha “qadam” o‘lchamlari, hech bo‘lmaganda,
o‘lchagich o‘qi bo‘ylab piksellar sonini oshirishga qodir emas,
lekin maksimal darajani ko‘rsatib, bu shunchaki aldashdir. Chunki
196
odatda sensorga tushadigan nuqta ular orasidagi masofaga to‘g‘ri
keladi, shunday qilib, o‘lchagich qadamining pasayishi skanerlangan
maydonning yarmini ikkinchi skanerlashga olib keladi. Mexanik
ruxsatni oshirish hatto natijani yomonlashtirishi va optik piksellar
sonini pasaytirishi ham mumkin.
Skanerlarning xarakteristikasida ko‘rsatilgan interpolyatsiya
qilingan rezolyutsiya haqiqiydan ikki baravar, to‘rt baravar yoki undan
ham ko‘proq farq qilishi mumkin bo‘lib, alohida eslatmaga loyiqdir, bu
esa faqat xaridorlarni jalb qilishdir. Bu xususiyatga hech qachon e’tibor
bermaslik kerak. Bu haqiqiy ruxsat bilan hech qanday bog‘liq emas,
faqat skaner ichida yoki unga qo‘shilgan dasturiy ta’minotda, masalan,
skanerdan o‘tkazilganda, rasmni dasturiy ta’minot (ba’zan mexanik)
kattalashtirish imkoniyati mavjudligini ko‘rsatadi. Ko‘pincha, masalan,
piksel oddiy ko‘paytirish orqali to‘rttaga aylantiriladi. Ruxsatlilikning
bunday interpolyatsiya qilingan o‘sishi haqiqiy rasmga ma’lumot
qo‘shmaydi va ba’zida u hatto yomonlashishi ham mumkin. Qanday
bo‘lmasin, skanerlangan tasvirni kattalashtirish zarurati bo‘lsa, bu
ishni kuchli grafik muharrirga (masalan, Photoshop) yoki hatto
kattalashtirishga ixtisoslashgan qurilmaga (masalan, Photozoom)
topshirish kerak. Buni ancha mukamal amalga oshiradi. Skanerda
o‘rnatilgan yoki unga biriktirilgan dasturlardan ancha yaxshiroq amalga
oshiradi.
Skanerlashda kerakli rezolyutsiyani tanlash muhim, chunki uni
oshirish natijasida olingan fayl hajmini piksellar sonining kubiga
mutanosib oshishiga olib keladi, ya’ni, juda sezilarli ravishda oshiradi.
Bu katta hajmli fayllarni saqlash qimmatroq va ular bilan ishlash ham
qiyinroq hisoblanadi. Skanerlashda olingan grafik faylning keyingi
taqdiri aynan tipografik chop etish, arxivlar, printerda chop etish va
Internetda nashr qilish kabilar haqida aniq tasavvurga ega bo‘lish kerak.
Barcha holatlarda yakuniy o‘lchamlarni hisobga olish kerak.
Tipografiya odatda yuqori sifatli chop etish uchun dyuym uchun
150 – 300 pikselli ruxsatlilikni talab qiladi; ayniqsa yuqori sifatli
bosib chiqarish uchun – 400 tagacha, shuning bu maqsadda kerakli
piksellar sonini taxminan 1,5 koeffitsiyentga ko‘paytirib, skanerlash
mantiqqan tog‘ri keladi. Ammo bu faqat skanerlangan rasm bilan bir xil
197
o‘lchamdagi tasvirni chiqarmoqchi bo‘lsagina ishlaydi. Agar masalan,
uni ikki barobarga kattalastirish kerak bo‘lsa, skanerlash ruxsatini ham
ikki baravar oshirish kerak va aksincha.
Skanerlashdan oldin rezolyutsiyani tanlayotganda, ko‘plik omili deb
ataladigan narsani ham yodda tutish kerak: agar eng aniq skanerlashni
istalsa, skanerning haqiqiy (optik) ruxsati bilan skanerlash yoki uni
karrali tanlash kerak. Masalan, ikki karrali: ikki marta, to‘rt marta,
sakkiz marta va h.k. Aks holda, natijaning dasturiy ta’minoti tamonidan
o‘zgartirish muqarrar, bu hech qachon yaxshi narsaga olib kelmaydi
(har qanday holatda ham, planshet va slayd-skanerlarning katta qismini
o‘z ichiga olgan rekord darajadagi optik ruxsatga ega bo‘lmagan
skanerlarda shunday holat yuz beradi).
Umuman olganda, o‘rta aniqlikdagi materiallarni raqamlashtirish
uchun 2400 va hatto 1200 dpi ruxsatlilik yetarli bo‘ladi. Shunday qilib,
agar rejalar miniatyuralarni yoki pochta markalarini skanerlashni o‘z
ichiga olmasa, unda eng yaxshi ishlashga ega bo‘lgan skaner uchun
ortiqcha pul to‘lamasligi kerak.
Yuqorida aytilganlarning barchasi, asosan, shaffof bo‘lmagan
materiallarni skanerlash uchun amal qiladi. Shaffof slaydlar yoki
negativlarni skanerlash o‘ziga xos xususiyatlarga ega.
35 mm plyonkadan eng keng tarqalgan negativlar va slaydlarni
skanerlash uchun 2400 dpi piksellar sonini minimal deb hisoblanib,
faqat keyincalik maksimal 10 x 15 sm formatda chop etish uchun mos
keladi. Lekin eng yaxshi skaner modellari 4000, 4800 va 5400 dpi
piksellar soniga hamda undan yuqori qiymatlarga ega. Kerak bo‘lgan
piksellar sonini aniqlash uchun boshlang‘ich nuqta sifatida 300 dpi
olinib, bu qiymatni 35 mm (24x36 mm) kadrdan kerakli kattalashtirishga
ko‘paytiriladi. Misol uchun, 24x36 sm o‘lchamda sifatli chop etish
uchun 300 dpi ni 10 ga ko‘paytirish kerak, shunda 3000 dpi olinadi.
Agar bu natija empirik tarzda olingan omil va ilgari aytib o‘tilgan 1,5
koeffitsiyentiga ko‘paytirilsa, 4500 dpi olinadi. Arzon plastik optikali
fotoaparat – “sovun qutisi” bilan tayyorlangan havaskor fotosuratlarni
skanerlashda, asl nusxalarning o‘zlari past piksellar soniga ega bo‘lishi
mumkinligini va ma’lum (odatda eksperimental) darajadan yuqori
skanerlab olish hech narsa bermasligini hisobga olish kerak.
198
Negativlar va slaydlarni eng yaxshi sifatli skanerlash uchun
barabanli skanerlardan foydalanish mantiqga to‘g‘ri keladi va yaxshisi
slayd qo‘shimchalari bilan planshet skanerlardan foydalanib olish ham
yaxshiroq hisoblanadi.
|
