O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

75
aniqlash uchun qalam tomonidan ushlangan, zaif magnit impulslar 
ketma-ketligini yaratgan ingichka simlar panjarasi mavjud edi.
Iste’mol bozori uchun yaratilgan birinchi planshetlar “KoalaPad” deb 
nomlangan. Garchi ular dastlab Apple II kompyuteri uchun yaratilgan 
bo‘lsa-da, vaqt o‘tishi bilan “Koala” boshqa shaxsiy kompyuterlarga 
ham tarqaldi. Keyinchalik boshqa kompaniyalar o‘zlarining planshet 
modellarini ishlab chiqarishni boshladilar.
Zamonaviy planshetlarda asosiy ishchi qism, shuningdek, grapakonlar-
dagiga o‘xshash simlar (yoki bosma o‘tkazgichlar) tarmog‘i mavjuddir. Ush-
bu tor juda katta qadamga ega (3 – 6 mm), lekin qalam o‘rnini ro‘yxatdan 
o‘tkazish mexanizmi ma’lumotni o‘qish bosqichini panjara bosqichidan (har 
1 mm da 100 qatordan) kamroq olish imkonini beradi. 
2.31-rasm. Grafik planshetlar.
Ishlash prinsipi va texnologiyasiga qarab, planshetlarning har xil 
turlari mavjud. Elektrostatik planshetlarda qalam ostidagi tarmoqning 
elektr potensialidagi mahalliy o‘zgarish qayd etiladi. Elektromagnit 
planshetlarda qalam elektromagnit to‘lqinlarni chiqaradi va unda 
panjara qabul qiluvchi sifatida xizmat qiladi. Ikkala holatda ham qalam 
quvvat bilan ta’minlanishi kerak.
Wacom (Buyuk Britaniya) elektromagnit rezonansiga asoslangan 
texnologiyani yaratdi. Bunda tarmoq ham signal chiqaradi, ham qabul 
qiladi, qalam esa faqat uni aks ettiradi. Shuning uchun bunday qurilmada 
qalam uchun manba kerak emas. Ammo elektromagnit planshetlar 
bilan ishlaganda, chiqaradigan qurilmalar, xususan, eski elektron nur 

76
monitorlar shovqini sizishi mumkin. Ba’zi sensorli panellar bir xil 
ishlash prinsipiga asoslanadi.
Qalamning bosimi pyezoelektrik effekti bilan aniqlaydigan plan-
shetlar ham mavjud. Planshetning ish yuzasida qalamni bosganingizda, 
uning ostida eng nozik o‘tkazgichlar panjarasi yotqizilgan bo‘lsa, 
pyezoelektrik plastinkada potentsiallar farqi (kuchlanish) paydo bo‘ladi. 
Bu esa kerakli nuqtaning koordinatalarini aniqlash imkonini beradi. 
Ushbu planshetlar maxsus qalamni talab qilmaydi va oddiy chizilgan 
doskadagi kabi planshetning ishchi yuzasida chizish imkonini beradi.
Qalamning koordinatalaridan tashqari, zamonaviy grafik planshetlar 
qalamning ishchi yuzasiga bosimini, qalamni siqib chiqaradigan 
qo‘lning egilishi, yo‘nalishi va kuchini ham aniqlay oladi.
Grafik planshetlar to‘plamida qalam bilan birga oddiy kompyuter 
sichqonchasidan farqli maxsus pat qalam sichqoncha bilan ham 
ta’minlanishi mumkin. Bu sichqoncha faqat planshetda ishlashi 
mumkin. Planshetning o‘lchash aniqligi, an’anaviy kompyuter 
tochpadiga qaraganda ancha katta bo‘lgani uchun “sichqoncha + 
planshet” kombinatsiyasidan foydalanish sezilarli darajada yuqori 
kiritish aniqligini ta’minlaydi.
Planshetning ma’lumot o‘lchashlari aniqligi-rezolyutsiyasi 
(ruxsat etish qobiliyati) o‘lchash qadami deb ataladi. Rezolyutsiya 
bir dyuymdagi(2,54 sm) satrlarda (LPI – Lines Per Inch) o‘lchanadi. 
Zamonaviy planshetlar uchun odatiy rezolyutsiya qiymatlari bir necha 
ming LPI ni tashkil qiladi.
Erkinlik darajalari soni planshet va qalamning nisbiy pozit-
siyasining kvazi-uzluksiz xarakteristikalari sonini tavsifaydi. Er-
kinlik darajalarining minimal soni – 2 (qalamning sezgir markazining 
proektsiyasining pozitsiyasining X va Y); qo‘shimcha erkinlik 
darajalariga bosim, qalamning planshet tekisligiga nisbatan egilishi, 
aylanish (qalamning vertikal o‘qiga nisbatan joylashishi) kiradi.
Grafik planshetlar kompyuterda tasvirlarni qog‘ozda qanday 
yaratilganiga imkon qadar yaqinroq tarzda yaratish uchun ham, nisbiy 
kiritishni talab qilmaydigan interfeyslar bilan oddiy ishlash uchun ham 
qo‘llaniladi (garchi planshet yordamida nisbiy siljishlarni kiritish mumkin 
bo‘lsada, xuddi oddiy sichqonchaga o‘xshaydi. Ammo bu ko‘pincha 
noqulay bo‘ladi).

77
Bundan tashqari, ular tayyor tasvirlardan foydalanib kompyuterga 
o‘tkazish (chizish) uchun qulaydir.
Ba’zi bir lahzali xabar almashish dasturlari (masalan, Zoom, 
MSN Messenger (hozirgi Windows Live Messenger) va Skype grafik 
plansheti bo‘lgan foydalanuvchiga qo‘ng‘iroqning narigi tomonida 
nima chizayotganini interaktv tarzda ko‘rsatishga imkon beradi.
Ushbu ilovalarning ba’zilari, masalan, Jabber protokollaridan 
foydalangan holda tasvirlarni (whiteboard) birgalikda tahrirlash 
xususiyatiga ega. Ular orasida 
JM
mijozi 
Coccinella,
IM
mijozi 
Tkabber
va 
Inkscape
grafik muharriri bor. 
Jabber Psi
klienti ham 
whiteboard
ni 
qo‘llashni ishlab chiqishni davom etmoqda.
Ba’zi foydalanuvchilar qo‘lda yuklama kamligi tufayli, masalan, 
trekbollardan ko‘ra, kompyuter sichqonlari sifatida kichik grafik 
planshetlarni afzal ko‘radi.

Download 6,82 Mb.