75
aniqlash uchun qalam tomonidan ushlangan,
zaif magnit impulslar
ketma-ketligini yaratgan ingichka simlar panjarasi mavjud edi.
Iste’mol bozori uchun yaratilgan birinchi planshetlar “KoalaPad” deb
nomlangan. Garchi ular dastlab Apple II kompyuteri uchun yaratilgan
bo‘lsa-da, vaqt o‘tishi bilan “Koala” boshqa shaxsiy kompyuterlarga
ham tarqaldi. Keyinchalik boshqa kompaniyalar o‘zlarining planshet
modellarini ishlab chiqarishni boshladilar.
Zamonaviy planshetlarda asosiy ishchi qism, shuningdek, grapakonlar-
dagiga o‘xshash simlar (yoki bosma o‘tkazgichlar) tarmog‘i mavjuddir. Ush-
bu tor juda katta qadamga ega (3 – 6 mm), lekin qalam o‘rnini ro‘yxatdan
o‘tkazish mexanizmi ma’lumotni o‘qish bosqichini panjara bosqichidan (har
1 mm da 100 qatordan) kamroq olish imkonini beradi.
2.31-rasm. Grafik planshetlar.
Ishlash prinsipi va texnologiyasiga qarab, planshetlarning har xil
turlari mavjud. Elektrostatik planshetlarda qalam ostidagi tarmoqning
elektr potensialidagi mahalliy o‘zgarish qayd etiladi.
Elektromagnit
planshetlarda qalam elektromagnit to‘lqinlarni chiqaradi va unda
panjara qabul qiluvchi sifatida xizmat qiladi. Ikkala holatda ham qalam
quvvat bilan ta’minlanishi kerak.
Wacom (Buyuk Britaniya) elektromagnit rezonansiga asoslangan
texnologiyani yaratdi. Bunda tarmoq ham signal chiqaradi, ham qabul
qiladi, qalam esa faqat uni aks ettiradi. Shuning uchun bunday qurilmada
qalam uchun manba kerak emas. Ammo elektromagnit planshetlar
bilan ishlaganda, chiqaradigan qurilmalar, xususan, eski elektron nur
76
monitorlar shovqini sizishi mumkin. Ba’zi
sensorli panellar bir xil
ishlash prinsipiga asoslanadi.
Qalamning bosimi pyezoelektrik effekti bilan aniqlaydigan plan-
shetlar ham mavjud. Planshetning ish yuzasida qalamni bosganingizda,
uning ostida eng nozik o‘tkazgichlar panjarasi yotqizilgan bo‘lsa,
pyezoelektrik plastinkada potentsiallar farqi (kuchlanish) paydo bo‘ladi.
Bu esa kerakli nuqtaning koordinatalarini aniqlash imkonini beradi.
Ushbu planshetlar maxsus qalamni talab qilmaydi va oddiy chizilgan
doskadagi kabi planshetning ishchi yuzasida chizish imkonini beradi.
Qalamning koordinatalaridan tashqari, zamonaviy grafik planshetlar
qalamning ishchi yuzasiga bosimini, qalamni siqib chiqaradigan
qo‘lning egilishi, yo‘nalishi va kuchini ham aniqlay oladi.
Grafik planshetlar to‘plamida qalam bilan birga oddiy kompyuter
sichqonchasidan farqli maxsus pat
qalam sichqoncha bilan ham
ta’minlanishi mumkin. Bu sichqoncha faqat planshetda ishlashi
mumkin. Planshetning o‘lchash aniqligi, an’anaviy kompyuter
tochpadiga qaraganda ancha katta bo‘lgani uchun “sichqoncha +
planshet” kombinatsiyasidan foydalanish
sezilarli darajada yuqori
kiritish aniqligini ta’minlaydi.
Planshetning ma’lumot o‘lchashlari aniqligi-rezolyutsiyasi
(ruxsat etish qobiliyati) o‘lchash qadami deb ataladi. Rezolyutsiya
bir dyuymdagi(2,54 sm) satrlarda (LPI – Lines Per Inch) o‘lchanadi.
Zamonaviy planshetlar uchun odatiy rezolyutsiya qiymatlari bir necha
ming LPI ni tashkil qiladi.
Erkinlik darajalari soni planshet va qalamning nisbiy pozit-
siyasining kvazi-uzluksiz xarakteristikalari sonini tavsifaydi. Er-
kinlik darajalarining minimal soni – 2 (qalamning sezgir markazining
proektsiyasining pozitsiyasining X va Y); qo‘shimcha
erkinlik
darajalariga bosim, qalamning planshet tekisligiga nisbatan egilishi,
aylanish (qalamning vertikal o‘qiga nisbatan joylashishi) kiradi.
Grafik planshetlar kompyuterda tasvirlarni qog‘ozda qanday
yaratilganiga imkon qadar yaqinroq tarzda yaratish uchun ham, nisbiy
kiritishni talab qilmaydigan interfeyslar bilan oddiy ishlash uchun ham
qo‘llaniladi (garchi planshet yordamida nisbiy siljishlarni kiritish mumkin
bo‘lsada, xuddi oddiy sichqonchaga o‘xshaydi. Ammo bu ko‘pincha
noqulay bo‘ladi).
77
Bundan tashqari, ular tayyor tasvirlardan foydalanib kompyuterga
o‘tkazish (chizish) uchun qulaydir.
Ba’zi bir lahzali xabar almashish dasturlari (masalan, Zoom,
MSN Messenger (hozirgi Windows Live Messenger) va Skype grafik
plansheti bo‘lgan foydalanuvchiga qo‘ng‘iroqning narigi tomonida
nima chizayotganini interaktv tarzda ko‘rsatishga imkon beradi.
Ushbu ilovalarning ba’zilari, masalan,
Jabber protokollaridan
foydalangan holda tasvirlarni (whiteboard) birgalikda tahrirlash
xususiyatiga ega. Ular orasida
JM
mijozi
Coccinella,
IM
mijozi
Tkabber
va
Inkscape
grafik muharriri bor.
Jabber Psi
klienti ham
whiteboard
ni
qo‘llashni ishlab chiqishni davom etmoqda.
Ba’zi foydalanuvchilar qo‘lda yuklama kamligi tufayli, masalan,
trekbollardan ko‘ra, kompyuter sichqonlari sifatida kichik grafik
planshetlarni afzal ko‘radi.
