116
lar) va tog‘chalar izini ko‘rishingiz mumkin (3.1-rasm). Aynan ularda
tovushlar,
tasvirlar, matnlar, shuningdek, kompyuter uchun turli xil
dasturlar shifrlangan. Axborot diskdan o‘qilishi va qayta ijro etilishi uchun
u mashina tilida – ikkilik sanoq tizimida yozilishi kerak.
Chuqurchalar va
tog‘chalar har biri harf, eslatma va rasmni qismini tashkil qiladi – bu
nollar hamda birliklar ketma-ketligidan boshqa narsa emas. Bu chuqurlar
va orolchalar diskning butun yuzasi bo‘ylab o‘zgarmas spiral shakldagi
trekni tashkil qiladi, xuddi vinil(plastinka) yozuvidagi kabi zichroq. Va
diskdagi ma’lumotlar igna kallakda emas, balki lazer nurlari yordamida
o‘qiladi. Chuqurcha yoki tog‘chaga tushganda, nur qayta aks ettiriladi
va fotodiod tomonidan uning kuchini o‘lchalanib, turli intensivlik hamda
davomiylikdagi impulslar oqimiga aylantiradi.
3.1-rasm. CD qurilmasining tuzilishi.
1 – diskni aylantiruvchi vosita; 2 – lazer qurilmasi; 3 – fokusli linza;
4 – fotodetektor; 5 – sindirish prizmasi; 6 – lazer nurlari; 7 – aks
ettiruvchi qoplama (yozuv yuzasi); 8 – kompakt diskda chop etilgan
ma’lumotni shikastlanishdan himoya qiluvchi shaffof qoplama; 9 –
CD; 10 – mudofaa qobig‘i; 11 – chuqurlar;
12 – tog‘chalar.
Disk pastki tomonidan o‘qilganligi sababli, har bir chuqur(pit)
lazerga ko‘tarilish kabi ko‘rinadi. Bunday balandliklar bo‘lmagan
joylar maydonlar deb ataladi. Yana lazer nuri maydondan kuchli aks
117
ettirilib, “1” raqamiga to‘g‘ri keladi. Chuqurga urilgan lazer nuri
kamroq yorug‘likni aks ettiradi va u “0” raqamiga mos keladi.
Keyin barcha aks ettirilgan
impulslar oqimi qayta ishlanib, asl
tovush yoki rasmga aylantiriladi.
Quyida keltirilgan optik disk standartlari mavjud: CD, DVD, HD
DVD, BD (3.2-rasm).
