O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Download 6,82 Mb. Pdf ko'rish
bet	63/176
Sana	17.05.2024
Hajmi	6,82 Mb.
	#239848

1 ... 59 60 61 62 63 64 65 66 ... 176

Bog'liq
F.F. Rajabov, N.S. Atadjanova, N.A. Irmuxamedova Raqamli

3-BOB. MULTIMEDIA
TASHUVCHI
VOSITALAR
Mavzu rejasi:
Multimedia tashuvchi vositalar. Ma’lumot tashuvchi vositalar
turlari.
3.1. Multimedia tashuvchi vositalar
Optik xotira qurilmalarida yozish va o‘qish yorug‘lik manbayi
yordamida amalga oshiriladi. Optik diskni saqlash qurilmalari: manba
(lazer) va yorug‘lik qabul qilgich, optik saqlash muhiti, yorug‘lik
nurlarining modulyatori(tovush signalini nurga joy) va qutbli prizmani
o‘z ichiga oladi. Dastlab yuqori sifatli ovoz ishqibozlari uchun ishlab
chiqilgan kompakt disklar (CD) hozirda kompyuter qurilmalari bozorida
keng qo‘llaniladi. Kichik o‘lchamlari, yuqori sig‘imi, ishonchliligi va
chidamliligi tufayli ular tashqi xotira qurilmalari sifatida muvaffaqiyatli
qo‘llanilayapti. Kompakt disk qattiq shaffof asosdan iborat bo‘lib, uning
ustiga ishchi va himoya qatlami qoplaniladi. Yozish(write) (qayta ijro
etish(play), o‘chirish(erase)) paytida disk aylanadi va fokuslangan lazer
nuri aylanayotgan diskning trek(yo‘lakcha)lari bo‘ylab harakatlanadi.
Disklarning ishchi yuzalarining turli xil ranglari ma’lumotni qayt
etish va aks ettiruvchi qatlamlarning turli materiallaridan yaratilganligi
bilan izohlanadi. CD-R disklari uchun ma’lumotni qayd qilish qatlami
sifatida eng keng tarqalgan organik birikmalar “Siyanin” (Cyanine)
va “Ftalosiyanin” (Phtalocyanine) an’anaviy nomlari ostida ma’lum.
Sianin ko‘k(cyan) rangga ega (tsiyanidivodorodlarni kimyoviy hosilasi
– tsiyanidlarga hech qanday aloqasi yo‘q) va yorug‘lik nurlanishiga
va harorat o‘zgarishiga o‘rtacha chidamliligi bilan tavsifanadi.
Ftalosiyanin oltin rangga ega va tashqi ta’sirlarga nisbatan ancha
chidamli hisoblanadi.
Aks ettiruvchi materiallar sifatida oltin va kumush ishlatiladi, ayrim
hollarda alyuminiy va uning qotishmalari ham ishlatiladi. Shunga mos
ravishda, aks ettiruvchi qatlami rangsiz metalldan bo‘lgan diskning ishchi
yuzasi uning yozish qatlamining rangiga ega bo‘ladi va aks ettiruvchi
qatlami oltinli disk siyanin rangini ko‘kdan yashil rangga o‘zgartiradi.
Mikroskop ostida CD yuzasiga qarasangiz, eng kichik chuqurchalar (pit

116
lar) va tog‘chalar izini ko‘rishingiz mumkin (3.1-rasm). Aynan ularda
tovushlar, tasvirlar, matnlar, shuningdek, kompyuter uchun turli xil
dasturlar shifrlangan. Axborot diskdan o‘qilishi va qayta ijro etilishi uchun
u mashina tilida – ikkilik sanoq tizimida yozilishi kerak.
Chuqurchalar va
tog‘chalar har biri harf, eslatma va rasmni qismini tashkil qiladi – bu
nollar hamda birliklar ketma-ketligidan boshqa narsa emas. Bu chuqurlar
va orolchalar diskning butun yuzasi bo‘ylab o‘zgarmas spiral shakldagi
trekni tashkil qiladi, xuddi vinil(plastinka) yozuvidagi kabi zichroq. Va
diskdagi ma’lumotlar igna kallakda emas, balki lazer nurlari yordamida
o‘qiladi. Chuqurcha yoki tog‘chaga tushganda, nur qayta aks ettiriladi
va fotodiod tomonidan uning kuchini o‘lchalanib, turli intensivlik hamda
davomiylikdagi impulslar oqimiga aylantiradi.
3.1-rasm. CD qurilmasining tuzilishi.
1 – diskni aylantiruvchi vosita; 2 – lazer qurilmasi; 3 – fokusli linza;
4 – fotodetektor; 5 – sindirish prizmasi; 6 – lazer nurlari; 7 – aks
ettiruvchi qoplama (yozuv yuzasi); 8 – kompakt diskda chop etilgan
ma’lumotni shikastlanishdan himoya qiluvchi shaffof qoplama; 9 –
CD; 10 – mudofaa qobig‘i; 11 – chuqurlar;
12 – tog‘chalar.
Disk pastki tomonidan o‘qilganligi sababli, har bir chuqur(pit)
lazerga ko‘tarilish kabi ko‘rinadi. Bunday balandliklar bo‘lmagan
joylar maydonlar deb ataladi. Yana lazer nuri maydondan kuchli aks

117
ettirilib, “1” raqamiga to‘g‘ri keladi. Chuqurga urilgan lazer nuri
kamroq yorug‘likni aks ettiradi va u “0” raqamiga mos keladi.
Keyin barcha aks ettirilgan impulslar oqimi qayta ishlanib, asl
tovush yoki rasmga aylantiriladi.
Quyida keltirilgan optik disk standartlari mavjud: CD, DVD, HD
DVD, BD (3.2-rasm).

Download 6,82 Mb.

1 ... 59 60 61 62 63 64 65 66 ... 176

Download 6,82 Mb.

Pdf ko'rish