|
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti
Pdf ko'rish
|
| bet | 103/652 | | Sana | 11.07.2024 | | Hajmi | 8,58 Mb. | | #267370 |
Bog'liq IQTISODIYOT NAZARIYASIBozor iqtisodiyoti
–
bu tovar ishlab chiqarish, ayirboshlash va pul
muomalasi qonun-qoidalari asosida tashkil etiladigan va boshqariladigan
iqtisodiy tizimdir.
Bunday iqtisodiyot erkin tovar-pul munosabatlariga asoslanib,
uning negizida tovar va pulning turli shakllardagi harakati yotadi, u iqtisodiy
monopolizmni inkor etadi. Ayrim adabiyotlarda bozor iqtisodiyoti – bozor xo’jaligi
sub’ektlari iqtisodiy xatti-harakatlarining erkin, mustaqil ravishda yuz berishi va
ularning tovar-pul mexanizmi orqali bir-biriga bog’lanib muvofiqlashuvi deb baho
beriladi. Bozor iqtisodiyotida bozor aloqalari butun tizimni, uning barcha bosqichlari –
ishlab chiqarish, ayirboshlash, taqsimlash va iste’mol jarayonlarini hamda iqtisodiy
munosabatlarning barcha sub’ektlarini qamrab oladi.
Shuni ham e’tiborda tutish kerakki, hozirgi sharoitda o’rtacha rivojlangan
iqtisodiyotda 24 mln.dan ortiq turdagi tovarlar mavjud bo’lib, har yili ularning 1/10
qismi yangilanib turadi. Bunday sharoitda bozorning ishtirokisiz tovar turlari va hajmi
bo’yicha talab va taklifni tartibga solishni tasavvur ham qilib bo’lmaydi. Bu esa
bozorning vazifasini hech qanday markazlashtirilgan rejalashtirish idoralari
muvaffaqiyatli bajara olmasligining yaqqol dalilidir. Bozor iqtisodiyoti esa eng
samarali va muammolarni tezlik bilan hal eta oluvchi ijtimoiy-iqtisodiy tizim
hisoblanadi.
Bozor iqtisodiyoti sub’ektlari tarkibiga tadbirkorlar ham, o’z mehnatini sotuvchi
ishchilar ham, pirovard iste’molchilar, ssuda kapitali egalari va qimmatli qog’ozlar
egalari ham kiradi. Odatda, bozor xo’jaligining barcha asosiy sub’ektlari uchta
guruhga bo’linadi: uy xo’jaliklari, korxonalar (tadbirkorlik sektori) va davlat sektori.
Uy xo’jaliklari
–
iqtisodiyotning iste’mol sohasida faoliyat ko’rsatuvchi
asosiy tarkibiy birlik.
Uy xo’jaliklari doirasida moddiy ishlab chiqarish va xizmat
ko’rsatish sohalarida yaratilgan tovar va xizmatlar iste’mol qilinadi. Bozor
iqtisodiyotida uy xo’jaliklari mulk egasi hamda ishlab chiqarish omillarini yetkazib
beruvchilar hisoblanadi. Iqtisodiy resurslarni sotishdan olingan pul daromadlari
shaxsiy ehtiyojni qondirish uchun sarflanadi.
|
| |
