100
Bank
– iqtisodiyotning me’yorda amal qilishi uchun zarur Bo’lgan pul massasi
harakatini tartibga soluvchi moliya-kredit muassasasi.
Shunday qilib, yuqorida keltirib o’tilgan bozor iqtisodiyoti sub’ektlarining o’zaro
ta’siri va aloqasini quyidagi chizma orqali ifodalash mumkin (5.1-chizma).
5.1-chizma
Bozor xo’jaligi sub’ektlari o’zaro aloqasining umumiy modeli
Har qanday bozor iqtisodiyotini tartibga solish mexanizmi asosan to’rtta tarkibiy
qismdan iborat bo’ladi: narx, talab, taklif, raqobat.
Narxlar nisbati o’zgarib turadi, shuning uchun narx,
ishlab chiqaruvchi uchun
ishlab chiqarish hajmining o’zgarishi zarurligini aniqlashda yo’l ko’rsatkich bo’lib
xizmat qiladi. Talab va taklif hamda raqobatchilik muhitidagi o’zgarishlar, o’z
navbatida, narxlardagi o’zgarishlarni keltirib chiqaradi.
Bozor iqtisodiyotining muhim va umumiy belgilari quyidagilardan iborat:
- turli shakllardagi mulkchilikning mavjud bo’lishi va unda xususiy
mulkchilikning ustun turishi;
- tadbirkorlik va
tanlov erkinligi;
- raqobat kurashining mavjudligi;
- davlatning iqtisodiyotga cheklangan holda aralashuvi;
- korxona va firmalarning ichki va tashqi shart-sharoitlar o’zgarishlariga
moslashuvchanligi.
Bozor iqtisodiyotining bu belgilari uning barcha bosqichlari uchun umumiydir.
Lekin bozor iqtisodiyotining mazmuni va belgilari
haqida gap borganda bu
iqtisodiyotning tarixan tarkib topgan ikki turini bir-biridan farq qilish zarur. Uning
birinchi ko’rinishi
uzoq vaqt davomida shakllanib, g’arbdagi rivojlangan
mamlakatlarda XIX asrning oxirlarigacha davom etib keldi. U iqtisodiy adabiyotlarda
