O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Download 8,58 Mb. Pdf ko'rish
bet	107/652
Sana	11.07.2024
Hajmi	8,58 Mb.
	#267370

1 ... 103 104 105 106 107 108 109 110 ... 652

Bog'liq
IQTISODIYOT NAZARIYASI

yuqori foyda olish uchun pul
to’lash qobiliyatiga ega bo’lgan iste’molchilarga zarur bo’lgan turdagi va
miqdordagi tovarlarni ishlab chiqaradi va resurslarni yetkazib beradi.
Tovarlar qanday usulda ishlab chiqariladi yoki ishlab chiqarish qanday tashkil
qilinadi, degan savolga ham bozor iqtisodiyoti sharoitida o’ziga xos javob bo’ladi.
Bunda uchta uzviy bog’liq masalaga e’tibor beriladi:
- resurslarning alohida tarmoqlar o’rtasida taqsimlanishi;
- korxonalar tomonidan ishlab chiqarishning amalga oshirilishi;
- har bir korxona resurslarining uyg’unlashuvi va texnologiyani tanlash.
Bozor tizimi, resurslarni, avvalo yuqori talab va foyda darajasiga ega tarmoqlarga
yo’naltiradi. Past foyda darajasiga ega yoki foyda olmaydigan tarmoqlar iqtisodiy
resurslardan mahrum bo’ladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida eng zamonaviy texnologiyani qo’llashga layoqatli
bo’lgan va shunga intilgan korxonalar samarali faoliyat ko’rsata oladi. Korxonalarning
iqtisodiy samaradorligi quyidagi omillarga bog’liq: mavjud texnologiya, ya’ni
mahsulot ishlab chiqarishni ta’minlovchi resurslarning oqilona uyg’unlashuvi darajasi
hamda iqtisodiy resurslarning narxlari. Boshqacha aytganda, iqtisodiy samaradorlik
mahsulotning muayyan hajmini ishlab chiqarishga resurslarni eng kam darajada
sarflagan holda erishishni bildiradi.
Bozor iqtisodiyoti o’zgaruvchan bo’ladi: u iste’molchilar, ishlab chiqarish
texnologiyasi, iqtisodiy resurslar tarkibi o’zgarishiga muvofiq holda o’zgaradi. Ayni
paytda resurslarni taqsimlashning ancha samarali hisoblangan tizimi vaqt o’tishi bilan
iste’molchi didining o’zgarishi, ishlab chiqarish yangi texnologiyasining yaratilishi va
taklif qilingan resurslar tarkibining qayta o’zgarishi oqibatida eskirishi va samarasiz
bo’lib qolishi mumkin.
Iste’molchi dididagi o’zgarishlarning mahsulot narxi va foydaga ta’siri ayrim
tarmoqlarni qisqartirish va boshqalarini kengaytirishni taqozo qiladi. Bu o’zgartirish
resurslar bozori orqali amalga oshiriladi, chunki kengayib boruvchi tarmoq resurslarga
ko’proq talab bildirsa, qisqarib boruvchi tarmoq ularga talabni kamaytiradi. Buning
natijasida vujudga keluvchi resurs narxlarining o’zgarishi, resurslarni qisqaruvchi
tarmoqlardan kengayuvchi tarmoqlarga qayta taqsimlaydi.

105
Demak, bozor tizimi texnologiyaning o’zgarishi va har xil resurslar taklifi
tarkibidagi o’zgarishlarga moslashadi.
Bozor iqtisodiyoti fan-texnika taraqqiyotini rag’batlantiradi. Birinchi bo’lib
tejamli texnologiyalarni qo’llash korxonaning o’z raqobatchilari oldidagi vaqtinchalik
ustunligini ta’minlaydi. Ishlab chiqarish xarajatlarining pasayishi korxonaning
iqtisodiy foyda olishini bildiradi. Bundan tashqari, bozor tizimi yangi texnologiyaning
tez tarqalishi uchun sharoit ham yaratadi. Shunday qilib, bozor iqtisodiyoti sharoitida
har bir korxona yuqori foyda berishi mumkin bo’lgan texnika va texnologiya
yordamida ishlab chiqarishni amalga oshiradilar.
Qisqacha xulosa qilinadigan bo’lsa, bozor iqtisodiyoti sharoitida «nima, kim
uchun va qanday qilib ishlab chiqarish zarur» degan muammoga quyidagicha javob
beriladi:
a) yuqori foyda beradigan tovarlar va xizmatlar barcha to’lovga layoqatli
iste’molchilar talabiga yetarli hajmda ishlab chiqariladi;
b) tovar va xizmatlar to’lov layoqatiga ega, yuqori foyda olish imkonini
beradigan xaridorlar uchun ishlab chiqariladi;
d) yuqori foyda olishni ta’minlaydigan, resurslarni tejash imkonini beradigan
texnika va texnologiya yordamida ishlab chiqariladi.

Download 8,58 Mb.

1 ... 103 104 105 106 107 108 109 110 ... 652

Download 8,58 Mb.

Pdf ko'rish