O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Download 8,58 Mb. Pdf ko'rish
bet	254/652
Sana	11.07.2024
Hajmi	8,58 Mb.
	#267370

1 ... 250 251 252 253 254 255 256 257 ... 652

Bog'liq
IQTISODIYOT NAZARIYASI

2. Ish haqining iqtisodiy mazmuni
Yaratilgan yalpi ichki mahsulotning ma’lum qismi, ya’ni ishchi va
xizmatchilarga, ya’ni ishchi kuchiga tegishli qismi uning ishlab chiqaruvchilari
o’rtasida mehnatning miqdori, sifati va unumdorligiga qarab taqsimlanadi, bu iqtisodiy
adabiyotlar va hujjatlarda ish haqi deb yuritiladi. Ish haqi hozirgi davrda barcha
mamlakatlar iqtisodiyotida muhim o’rin tutadi. Shuning uchun ham iqtisodchi olimlar
ish haqining mazmuniga katta e’tibor beradilar. Ish haqining mazmunini aniqlashda
turli iqtisodchilar turli tomondan yondashib, unga har xil ta’rif beradilar.
Masalan, D.Rikardo va T.Maltuslarning «YAshash uchun vosita minimumi»
kontseptsiyasida ish haqini
yashash uchun zarur vositalarning fiziologik minimumi
bilan bir xil deb hisoblanadi. Lekin bunday qarash to’g’ri emas. Bu minimum o’z
ichiga ishchi kuchi shakllanadigan iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy shart-sharoitlar
tug’dirgan ehtiyojlarni ham oladi. Shu bilan birga. ishchi kuchi narxining quyi
chegarasini yashash uchun zarur vositalar miqdorining minimumi bilan aniqlash, ishga
yollovchilarning ish haqini mazkur quyi chegaradan pasaytirishga intilishiga olib
kelishi mumkin. Iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarning xo’jalik amaliyotidagi
ish haqining darajasini kuzatish shuni ko’rsatadiki, ishchi kuchi bozorida real ish
haqining o’rtacha darajasi yashash uchun zarur jismoniy vositalar minimumiga
qaraganda ancha yuqori darajada o’rnatilgan.
Qiymatning mehnat nazariyasi (ingliz klassik siyosiy iqtisod maktabi, marksistik
yo’nalishidagi iqtisodchilar) ishchi kuchini alohida, o’ziga xos tovar deb hisoblaydi.
Shu sababli bu nazariya ish haqiga
tovar bo’lgan ishchi kuchi qiymatining o’zgargan
shakli, ya’ni puldagi ifodasi
sifatida qaraydi va uni ishchi kuchini takror ishlab
chiqarish uchun zarur bo’lgan tirikchilik vositalari qiymati sifatida aniqlaydi. Mazkur
g’oya tarafdorlari ishchi kuchi qiymatiga bir qator omillar, avvalo tabiiy shart-sharoitlar,
aholining madaniy rivojlanishi, ularning malakasi va ishchi oilasini saqlash hamda
ularning tabiiy takror ishlab chiqarish sharoitlari ta’sir qilishini ko’rsatadi. Shu bilan
birga bu g’oyada hayotiy ehtiyojlar hamda ularning qondirilish usullari mamlakatning
ilmiy-texnikaviy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy rivojlanishida erishilgan darajaga
bog’liqligi ta’kidlanadi.
Bu fikrlar hozirgi davrda ham ko’pgina ko’zga ko’ringan iqtisodchi olimlar
tomonidan ma’qullanib kelinmoqda. Masalan, A.F.SHishkin, ye.F.Borisovlar
o’zlarining «Iqtisodiyot nazariyasi» darsliklarida ish haqini ishchi kuchi tovar
qiymatining puldagi ifodasi deb ta’riflaydilar
57
.
Bu mualliflar o’z fikrlarini asoslashda ko’pgina olimlar mehnat jarayoni bilan
ishchi kuchining farqiga bormaganligini, shu sababli bozorda mehnat sotiladi deb fikr
57
Borisov ye.F. Ekonomichеskaya tеoriya: uchеb. – 2-е izd., pеrеrab. i dop. - M.: TK Vеlbi, Izd-vo Prospеkt, 2005. –
544 s.; SHishkin A. F. «Ekonomichеskaya tеoriya», uchеbnik, kniga 2, M. izd-va «Vlados», 1996, 154 s.

246
yuritishini tanqid qilib, bozorda mehnat emas, balki ishchi kuchi tovar sifatida
sotilishini, bu jarayon yuzaki qaralganda mehnatga haq to’lashga o’xshab ko’rinishini
isbotlashga harakat qilganlar.
Lekin ish haqiga «ishchi kuchi qiymatining puldagi ifodasi» sifatida qarash, aniq
ishchi kuchi bozorida ish haqi darajasiga uning unumdorligi, mehnat intensivligi, talab
va taklif kabi omillarning ta’sirini yetarli hisobga olmaydi.
Hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasida ayrim mualliflar (jumladan,
«Ekonomiks» darsliklarida, V.D.Kamaev rahbarligida nashr etilgan «Iqtisodiyot
nazariyasi» darsligi va boshqalarda)
58
ish haqini

Download 8,58 Mb.

1 ... 250 251 252 253 254 255 256 257 ... 652

Download 8,58 Mb.

Pdf ko'rish