ish haqi – ishchi va xizmatchilarning mehnatining miqdori, sifati va

Download 8,58 Mb. Pdf ko'rish
bet	256/652
Sana	11.07.2024
Hajmi	8,58 Mb.
	#267370

1 ... 252 253 254 255 256 257 258 259 ... 652

Bog'liq
IQTISODIYOT NAZARIYASI

Nominal ish haqi – bu ma’lum vaqt davomida olingan pul summasi yoki pul shaklidagi ish haqi.
Real ish haqi – bu nominal ish haqi summasining qanchalik tovarlar va xizmatlar miqdorini sotib olishga yetadigan quvvatidir

ish haqi
– ishchi va xizmatchilarning mehnatining miqdori, sifati va
unumdorligiga qarab milliy mahsulotdan oladigan ulushining puldagi ifodasidir.
Ish haqi ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan zaruriy mahsulot bilan
chambarchas bog’liqdir. Chunki ish haqi uning asosiy qismini tashkil etadi.
Ish haqining asosiy vazifasi ishchi va xizmatchilarning turmush va mehnat
sharoitini yaxshilash, boshqacha qilib aytganda, mehnat me’yori bilan iste’mol
me’yori o’rtasidagi bog’liqlikni ta’minlashdan iboratdir.
Albatta ishchi kuchini takror hosil qilishda ish haqidan tashqari foiz, renta, foyda,
dividend, turli imtiyozlar va nafaqalarning ham roli bor. Ish haqining mazmunini to’laroq
tushunish uchun nominal va real ish haqi tushunchalarini bilish zarurdir.
Ishchi uchun qanday shaklda va qancha miqdorda ish haqi olishi emas, balki
unga qancha miqdorda tovarlar va xizmatlar sotib olishi mumkinligi muhim. Shu
sababli nominal va real ish haqi farqlanadi.
Nominal ish haqi – bu ma’lum vaqt
davomida olingan pul summasi yoki pul shaklidagi ish haqi.
Misol uchun,
mexanika zavodi ishchisi yanvar oyida 200 ming so’m, fevral oyida 190 ming so’m,
mart oyida 220 ming so’m ish haqi oldi. Bular nominal ish haqi hisoblanadi.
Real ish haqi
– bu nominal ish haqi summasining qanchalik tovarlar va
xizmatlar miqdorini sotib olishga yetadigan quvvatidir
. Boshqacha aytganda real
ish haqi – bu nominal ish haqining «xarid etish» qobiliyatidir. O’z-o’zidan aniqki, real
ish haqi nominal ish haqi miqdoriga va xarid qilinadigan tovarlar (va xizmatlar)
narxiga bog’liq. Shunday ekan, real ish haqi boshqa sharoitlar bir xil bo’lganda,
nominal ish haqiga to’g’ri mutanosibdir va iste’mol buyumlari va xizmatlar narxining
darajasiga teskari mutanosibdir. Bu miqdorlar nisbatini formulada quyidagicha
tasvirlash mumkin:
Ð
V
V
í
p

,
bu yerda: V
P
– real ish haqi; V
H
– nominal ish haqi; P – iste’mol buyumlari va
xizmatlarning narx darajasi.
Bizning misolimizda ishchining nominal ish haqi yanvar oyiga nisbatan fevral
oyida 95 foizni, mart oyida 110 foizni tashkil etgan edi. Real ish haqi darajasining
o’zgarishini aniqlash uchun esa iste’mol buyumlari va xizmatlarning narx darajasi
to’g’risida ma’lumot zarur bo’ladi. Aytaylik, narx darajasi yanvar oyiga nisbatan
fevralda 1,08, martda esa 1,2 baravar oshgan bo’lsin. U holda ishchining real ish haqi
fevralda 176 ming so’mni, mart oyida esa 183 ming so’mni tashkil etadi. Ya’ni,
ishchining real ish haqi yanvar oyiga nisbatan fevral oyida 88 foiz, mart oyida 91,5
foiz darajasida bo’ladi.

248
Real ish haqining darajasiga tovarlar va xizmatlar narxidan tashqari belgilangan
soliqlar miqdori va boshqa turli sharoitlar ham ta’sir qiladi. Masalan, soliq turlari va
miqdori qancha ko’p bo’lsa real ish haqi shuncha pasayadi, yoki aksincha.
Nominal ish haqi ishchining ishlab topgan pul daromadi darajasini, real ish haqi
esa uning iste’moli va farovonlik darajasini tavsiflaydi.
Ish haqi aholi daromadlarining asosiy tarkibiy qismlaridan birini tashkil qilib, u
istiqbolda ham o’zining yetakchi rolini saqlab qoladi.
O’zbekiston iqtisodiyotida keyingi yillardagi o’rtacha nominal hisoblangan ish
haqi miqdorlarini quyidagi jadval ma’lumotlari orqali ko’rish mumkin (12.1-jadval).

Download 8,58 Mb.

1 ... 252 253 254 255 256 257 258 259 ... 652

Download 8,58 Mb.

Pdf ko'rish