mehnat narxi sifatida, ayrimlari esa
59
mehnat bozoridagi talab va taklifning muvozanat narxi sifatida talqin etadilar.
Bunda ular asosan bozorda mehnat sotiladi degan bizningcha noto’g’ri tushunchaga
asoslanishadi. Mehnat ishchi kuchining funktsiya qilishi, uning ma’lum maqsadga
qaratilgan faoliyat jarayoni bo’lib, uning na qiymati, na narxi yo’qligi, bu jarayonni
bozorga olib chiqib sotib bo’lmasligi fanda ham, real hayotda ham, iqtisodiy
amaliyotda ham hammaga ayon bo’lgan va allaqachon isbotlangan masaladir. Shuning
uchun buni isbotlashga harakat qilmasak ham bo’ladi.
Lekin bu g’oyaning negizida bir ijobiy tomon borki, uni albatta hisobga olish zarur.
Bu ham bo’lsa ular mehnatni ishchining malakasi, intensivligi va natijasi bilan bog’lashga
harakat qilganlar. Ish haqining mazmuni to’g’risidagi turli nazariyalarni, (turli
mamlakatlardagi va o’z mamlakatimizdagi amaliyotni) umumlashtirib, quyidagi
xulosalarni chiqarish mumkin.
1.
Ish haqi to’g’risidagi nazariyalarda unga bir tomonlama yondashish xususiyati
mavjud bo’lib, uning murakkab va ko’p qirrali iqtisodiy jarayon ekanligi ma’lum
darajada e’tibordan chetda qolgan. Lekin bu nazariyalarning har birida ish haqining u
yoki bu tomoniga to’g’ri baho berilgan bo’lib, ularda foydalanish mumkin bo’lgan
ijobiy mazmun mavjuddir.
2.
Ish haqining umumiy darajasi har doim har bir mamlakatda iqtisodiyotning
erishgan darajasiga, ya’ni umumiy mehnat unumdorligi, milliy mahsulot hajmi, uning
aholi jon boshiga to’g’ri keladigan miqdoriga bog’liq bo’ladi. Chunki shu
mahsulotlarning bir qismi mehnatning miqdori va sifatiga qarab taqsimlanadi. Shuning
uchun ham u turli mamlakatlarda turli miqdorlarda bo’ladi.
3.
Ish haqining miqdori ishchi kuchini takror ishlab chiqarishga, ishchining
o’zini, oila a’zolarini boqishga yetadigan darajada bo’lishi lozim.
4.
Ish haqining miqdori va darajasi ishchi kuchining malakasi, uning mehnati
unumdorligi bilan bog’liq bo’ladi.
58
Qaralsin: Makkonnеll K.R., Bryu S.L. Ekonomiks: Printsipi, problеmi i politika. T.2. – M.: Rеspublika, 1992, 156-b.;
Ekonomichеskaya tеoriya: Uchеb. dlya stud. vissh. uchеb. zavеdеniy/ Pod rеd. V.D.Kamayeva. M.: Gumanitar. izd.
tsеntr VLADOS, 2004, 175-b.
59
Qaralsin: Kurs ekonomichеskoy tеorii. Uchеb. posob. pod rеd. Chеpurina M.N., Kisеlеvoy ye.A. Kirov, izd-vo
«ASA», 1995, 233-b.; Tojiboyeva D. Iqtisodiyot nazariyasi: Oliy o’quv yurtlari talabalari uchun o’quv qo’llanma. – T.:
«O’qituvchi». 2002, 227-b.
247
5.
Ish haqining darajasi har bir firma yoki korxonada ishlab chiqarishning
erishgan darajasi bilan, ya’ni ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulot hajmi va bir
ishchiga to’g’ri kelgan miqdori bilan bog’liq bo’ladi. Shuning uchun ham u mehnat
miqdori, malakasi bir xil bo’lsa-da, turli korxonalarda turlicha miqdorda bo’lishi
mumkin.
Ushbu xulosalardan keyin ish haqining mazmuniga ta’rif berib aytish mumkinki,
