O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

418 
yo’naltirilishiga tavsiya qilinishi, jismoniy shaxslar daromadlaridan olinadigan soliq 
stavkasining oraliq chegaralari bo’yicha pasaytirilishi, jismoniy shaxslardan 
olinadigan daromad solig’i bo’yicha imtiyozlarining kengaytirilishi pirovardida aholi 
daromadlarining oshishiga hamda yangi ish o’rinlarining yaratilishiga olib keladi; 
- soliq yukini kamaytirish natijasida soliq to’lovchilar ixtiyorida qolgan 
mablag’lardan samarali foydalanish aholi daromadi va bandlik darajasini oshirish 
orqali xarid talabining jadal o’sishini ta’minlaydi;
- soliq sohasidagi islohotlarni chuqurlashtirish va soliq yukini kamaytirish 
eksportni har tomonlama rag’batlantirish va valyuta zahiralarini tejash, ulardan 
oqilona va samarali foydalanishni ham ta’minlaydi; 
- soliq tizimidagi islohotlarni chuqurlashtirish uy-joy kommunal xo’jaligidagi 
islohotlarni chuqurlashtirish hamda energiya resurslaridan foydalanishda tejamkorlikni 
ta’minlash bilan bog’liq chora-tadbirlarning amalga oshirilishiga ham ta’sir ko’rsatadi. 
O’zbekistonda ishlab chiqarishni yuqori o’sish sur’atlarini ta’minlash, 
tadbirkorlik faoliyatini rag’batlantirish, aholining real daromadlarini va iste’mol 
talablarini oshirishda muntazam ravishda soliq yukini kamaytirish choralarining keng 
qo’llanilishi o’z natijalarini bermoqda. Ayniqsa, soliqlar va to’lovlarni 
birxillashtirishga katta e’tibor qaratilishi soliqqa tortish mexanizmlarining 
oshkoraligiga, soliqlarni hisoblash va to’lashga oid korxonalar faoliyatini 
soddalashtirishga, shuningdek soliq majburiyatlarining bajarilishini samarali nazorat 
qilishga yordam beradi.
Ayni paytda bu hol respublikada qo’llaniladigan soliq tizimini xalqaro me’yorlar 
va andozalarga muvofiqlashtirish zarurati bilan izohlanadi. 
Faqat 2000-2007 yillar mobaynida mamlakatda daromad solig’i 38 foizdan 10 
foizga, yagona ijtimoiy to’lov 40 foizdan 24 foizga, kichik biznes sub’ektlari va 
qishloq xo’jaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilar uchun yagona soliq 10 foizga 
tushirildi. 
Jismoniy shaxslar daromadidan soliq olish stavkasi ham tubdan qayta ko’rib 
chiqildi va kamaytirildi. Natijada so’nggi yetti yilda iqtisodiyotda umumiy soliq yuki 
40 foizdan 27 foizga pasaytirildi. Shunga muvofiq korxonalarning moliyaviy resurslari 
ham tegishli ravishda oshdi. 
Bu o’z navbatida, investitsiyalarning ko’payishi, korxonalarning aylanma 
mablag’larini to’ldirish, ishchi va xizmatchilarning ish haqi va daromadlarini oshirish 
uchun qo’shimcha manba bo’lib xizmat qilmoqda. Birgina 2007 yilda respublikadagi 
xo’jalik sub’ektlari soliq imtiyozlari berilishi hisobidan o’z moliyaviy resurslarini 
qo’shimcha ravishda 830 milliard so’mga to’ldirishga erishgani bu fikrning yaqqol 
tasdig’idir. 
Shuningdek, ushbu ma’ruzada davlat budjetini bajarishga qaratilgan g’aznachilik 
xizmati institutini rivojlantirish va mustahkamlash budjet mablag’laridan foydalanish 
samaradorligini oshirishi qayd etilib, bu borada Moliya vazirligi huzurida tashkil 
etilgan G’aznachilik tuzilmasining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, uni 
malakali kadrlar bilan ta’minlash, xalq ta’limi va sog’liqni saqlash sohasida budjet 

419 
tashkilotlarini moliyalash mexanizmini yanada takomillashtirish bo’yicha keng 
ko’lamli ishlarni amalga oshirish lozimligi ko’rsatib o’tildi. 
O’zbekistonda 2008 yilning 1 yanvaridan yangi tahrirdagi Soliq kodeksi kuchga 
kirdi. Mazkur kodeksning mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlash, 
barqaror o’sish sur’atlarini rag’batlantirishdagi ahamiyatini e’tiborga olgan holda, 
uning amaliy ijrosini diqqat bilan o’rganish, qanday sharoitlarda samara berayotgani, 
qaysi holatlarda esa uni yanada takomillashtirish yoki tuzatish kiritish zarurligini 
aniqlash juda muhim. 
Keyingi yillarda moliya, soliq va statistika hisobotlarining barcha shakllari va 
muddatlari keskin qisqartirilmoqda. Soliqqa tortish stavkalari unifikatsiya qilindi va 
kamaytirildi. Xususan, kichik korxonalar uchun yagona soliq to’lovi stavkasi 2008 
yilda 10 foizdan 8 foizga, 2009 yildan boshlab esa 7 foizga tushirildi. 
Respublikada 2005-2009 yillarda turli soliq stavkalarining o’zgarishi tahlili shuni 
ko’rsatadiki, yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i hamda dividend (foizlar) 
shaklida olinadigan daromadlardan foyda solig’i 1,5 baravar, aktsiz solig’i 1,4 
baravar, yagona soliq to’lovi 1,9 baravar, yagona ijtimoiy to’lov 1,3 baravar 
pasaytirildi (21.4-jadval).

Download 8,58 Mb.