77
butunni teng to‘rt bo‘lakka bo‘lish bilan tanishtiriladi. Ta`lim faoliyati
boshlangandan keyin, buni bolalardan kimlar bilish-bilmasliklarini aniqlab, qanday
bajarish kerakligini so‘rash kerak. Agar javob to‘g‘ri bo‘lsa, u holda tarbiyachi uni
qisqa va aniq qilib takrorlaydi. Agar javob noto‘g‘ri bo‘lsa, qog‘oz varag‘ini bir
buklash, keyin yana bir buklash kerak, deb tushuntiradi. Batartib ishlash, bo‘laklar
teng bo‘lishi uchun tekis buklash kerakligini uqdiradi. Qog‘oz buklanib
bo‘linganidan keyn, uni yoyish va hamma qanday bajarganini tekshirish va nechta
teng bo‘lak hosil bo‘lganini sanab chiqib aytish talab qilinadi. Shundan keyin
bolalarga
bu ishlarni mustaqil bajarish; nima hosil bo‘lganini va qanday hosil
bo‘lganini gapirib berish; qog‘ozni 4 bo‘lak qilib qirqish; bitta bo‘lakni
butun
varaq ustiga qo‘yish va taqqoslab nima kattaligini aniqlash; yana bir bo‘lakni
qo‘yib, nima kattaligini; butun varaq yoki 2 ta bo‘lak kattaligini aniqlash
topshirig‘i beriladi. Shundan keyin navbati bilan 3 ta bo‘lak bilan, 4 ta bo‘lak bilan
taqqoslanadi.
Bolalardan to‘rt bo‘lakning har birini nima deb atash mumkinligini so‘rab,
ularni to‘rtdan bir, chorak so‘zlari bilan tanishtirish kerak. Bolalar to‘rtdan bir
qism nima ekanini – shunday to‘rtta qismdan biri ekanini tushunishlari kerak.
Tarbiyachi quyidagidek mashqlarni o‘tkazishi mumkin:
bitta qismni olib, stolda
nechta to‘rtdan bir qism qolganini, so‘ngra 2 ta qismni olib,
bularning qaysinisi
katta, qaysinisi kichik degan savollarni beradi. Doira, qog‘oz bo‘lakchasi bilan
ham shunday mashqlarni o‘tkazish mumkin.
Bolalar buyumlarni 2 va 4 ta teng qismlarga bo‘lish malakasini egallab
olganlaridan keyin, ular qismlari bo‘yicha butunni va butun bo‘yicha uning qismini
topishga o‘rgatiladi. Ta`limiy faoliyatlarni mana bunday tashkil qilish ham
mumkin. Tarbiyachi bolalarga kvadrat shaklidagi qog‘oz varag‘ini 4
qismga
bo‘lishni taklif qiladi. Katta o‘lchamdagi kvadratni olib, uni qismlarga bo‘ladi.
Hammadan varaqning to‘rtdan bir qismini ko‘rsatishni so‘raydi va o‘zidagi
namunani ko‘rsatadi. Bolalarning e’tiborini o‘lchamlardagi farqqa tortadi, sababi
haqida o‘ylab ko‘rishga imkon beradi.
78
Agar bolalar qismlarning o‘lchamlari
orasidagi farqni payqamasalar,
tarbiyachi flanelegrafga kichkina va katta kvadratlarni mahkamlaydi. Bolalarga
qo‘llarida kichik varaq qismlari turganini tushuntiradi. Bolalarni bunday xulosaga
olib keladi: agar buyum katta o‘lchamli bo‘lsa, uning bo‘lagi ham katta bo‘ladi,
kichik buyumning bo‘lagi katta buyumning bo‘lagidan kichik bo‘ladi. Shundan
keyin har qaysi varaqqa mos choraklar (to‘rtdan bir qismlar)ni qo‘yishni taklif
qiladi.
Shunday qilib, bolalar o‘zaro bog‘lanishlarni o‘rnatishni o‘rganadilar. Bu
ishning mantiqiy tafakkurni rivojlantirishdagi ahamiyati katta.
