68
4-bob. OHORLASH
4.1. Ohorlash jarayonining maqsad va talablari
To‘quv dastgohida to‘qima hosil bo‘lishi jarayonida tanda iplari
har xil ishqalanish va mexanik kuchlar ta’sirida deformatsiyalarga
uchraydi (cho‘zilish, egilish va h. k.). Tanda iplari bilan to‘quv
dastgohi anjomlari (skalo, lamel, gula ko‘zchalari, tig‘, grudnitsa va
h.k.) orasida hosil bo‘lgan turli miqdordagi ishqalanishlar ta’sir etsa,
xomuza qilish jarayonida esa tanda iplari
bir-biriga ishqalanishi
natijasida ularning xususiyatlari buziladi va natijada ip uzilishlari
soni ko‘payadi. Buning oldini olish uchun tanda iplariga maxsus
ishlov
beriladi, ya’ni iplar sirti yupqa ohor plyonka bilan qoplanishi
natijasida, ularning ishqalanishga va uzilishga bo‘lgan chidamliyligi
ortadi.
Ohorlashdan maqsad
–
iplarga yupqa plyonka qoplash yo‘li
bilan ularning silliqligini va pishiqligini oshirish hamda to‘quvchilik
jarayonida ip uzilishlari sonini kamaytirishdan iborat.
Iplarni qoplovchi suyuqlik –
ohor
deyiladi.
Ohorlangan iplar quyidagi xususiyatlarga ega bo‘ladi:
– uzilishga qarshiligi yuqori;
– cho‘zilishi kam;
– egiluvchanligi yuqori;
– ishqalanishga chidamliligi yuqori;
– tukdorligi kam;
– yemirilishga chidamligi yuqori.
Ohorlash jarayonidan keyin iplarning uzilishga bo‘lgan
qarshilik
kuchi 10–20 %ga ortadi, lekin bu omil ohorlashning asosiy maqsadi
hisoblanmaydi.
69
Ohorlash jarayonida quyidagi asosiy ishlar bajariladi:
1. Ohor tayyorlash (kimyoviy jarayon).
2. Iplarga ohorni singdirish.
3. Quritish.
4. Qurigan iplarni to‘quv g‘altagiga o‘rash.
Ohorlash jarayoni uchun foydalanilayotgan ohorlash material-
lariga bog‘liq holda to‘quvchilik jarayonida tanda ipining muqobil
xususiyatini ta’minlash uchun ohorlanish
miqdori asosiy omil
hisoblanadi. Ohorlanish miqdori talab etilgan me’yordan kam
bo‘lsa, ipning ishqalanishga chidamliligi yetarlicha bo‘lmaydi,
natijada ip uzilishlari soni yuqori bo‘ladi. Ohorlanish miqdorining
ko‘paytira borilishi natijasida ip uzilishlari soni kamayadi va
eng kam bo‘lgan nuqta muqobil ohorlanish miqdori hisoblanadi.
Ohorlanish miqdorini muqobil qiymatdan
yanada orttirib borilsa,
ipning egiluvchanlik va cho‘ziluvchanlik xususiyatlari kamayib
borib, ip uzilishlari soni ko‘payib ketadi. Shuning uchun muqobil
ohorlanish miqdori, bu – ip uzilishlari eng kam bo‘lgan qiymat
hisoblanadi.
Muqobil ohorlanish miqdori quyidagi omillarga bog‘liq:
– Tola turi.
– Ohorlash moddalarining turi.
– Ip yigirish texnologiyasi turi.
– Ipning chiziqli zichligi va buramlari soni.
– Ipning tukdorlik darajasi.
– To‘quv dastgohi turi va tezligi.
Ohorlanmagan va ohorlangan iplarning ko‘rinishi 4.1-rasmda
ko‘rsatilgan.
Bitta ohorlash mashinasi 400–1000 tagacha to‘quv
dastgohini
to‘quv g‘altagi bilan ta’minlaydi. Shuning uchun ohorlash jaryoniga
katta e’tibor berilib, uni to‘quvchilikning yuragi deyiladi va
jarayonga quyidagi talablar qo‘yiladi:
1) ip tolalarini o‘zagiga pishiq qilib yopishtirish;
2)
ip sirtini silliq qilish;
70
Ohorlanmagan ip.
Ohorlangan ip.
4.1-rasm.
Ohorlanmagan va ohorlangan iplarning ko‘rinishi.
3) jarayon davomida iplarning cho‘zilishi belgilangan
me’yordan ortmasligi va iplarda plastik deformatsiya hosil
bo‘lmasligi;
4) chiqindilar miqdori minimal bo‘lishi;
5) to‘quv g‘altagiga maksimal miqdorda ip o‘ralishi va u
dastgoh konstruksiyasiga mos kelishi;
6)
tanda g‘altagini saqlash davrida
iplarning fizik-mexanik
xususiyatlari o‘zgarmasligi kerak.
