87
lish
bilan
bog‘liq
xarajatlar-
ni sug‘urta
qilish
sug‘urta qoplamasi to‘lanishini ta’minlovchi sug‘urta
turlari jami
Sug‘urta munosabatlarini notarmoq klassifikatsiyasi: ixtiyoriy
sug‘urta; majburiy sug‘urta; majburiy davlat sug‘urtasi.
Turkumlanishning barcha bo‘g‘inlari sug‘urtani amalga oshirish shakllarini
qamrab oladi, ya’ni majburiy va ixtiyoriy
.
Tomonlarning xohish-irodasiga ko‘ra amalga oshiriladigan sug‘urta
ixtiyoriy
sug‘urta hisoblanadi.
Ixtiyoriy sug‘urtaning shartlari tomonlarning kelishuviga asosan belgilanadi.
Sug‘urtalanuvchi va sug‘urtalovchining huquqlari hamda burchlari, shuningdek,
har bir sug‘urta turining aniq shartlari tegishli sug‘urta shartnomalari bilan belgilab
quyiladi.
Ixtiyoriy sug‘urta turlarining umumiy shartlari
va uni amalga oshirishning
tartiblari sug‘urta qoidalarida o‘z aksini topadi. Ixtiyoriy sug‘urta turlarining
qoidalari sug‘urtalovchilar tomonidan qonunchilik talablariga muvofiq tarzda
mustaqil ishlab chiqiladi hamda sug‘urta faoliyatini amalga oshirish huquqini olish
uchun sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan nazorat qiluvchi organdan litsensiya
olish paytida kelishilinadi.
O‘zbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiq majburiy sug‘urta amalga
oshiriladi. Majburiy sug‘urta turlari, shartlari va
uni amalga oshirish tartibi
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
Majburiy sug‘urtani amalga oshirish huquqiga davlat sug‘urta tashkilotlari
ega bo‘lib kelganlar, biroq O‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining
2002 yil 27 noyabrdagi 413-sonli «Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada
rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qaroriga muvofiq ustav kapitali
hajmini 500 ming AQSh dollariga teng miqdorga yetkazgan har qanday sug‘urta
88
kompaniyasi litsenziya asosida majburiy sug‘urta bilan shug‘ullanish imkoniyatiga
ega bo‘ldilar (2010 yil 1 yanvardan 1500 ming yevro ekvivalent summada). Shu
bilan birga sug‘urta tashkilotlari majburiy sug‘urta qilinishi lozim bo‘lgan
ob’ektlarning but saqlanishi ustidan nazorat o‘rnatishga haqlidirlar.
Majburiy sug‘urta sug‘urta bo‘lgan ijtimoiy (umumdavlat) talabni aks ettiradi.
Davlat qonunchilik asosida ushbu maqsadlar uchun sug‘urtaning
majburiyligini
o‘rnatadi. Buning natijasi o‘laroq, tegishli majburiy sug‘urta turi haqidagi qonun
qabul qilinadi. Shunday qilib, majburiy sug‘urta – qonun kuchidagi sug‘urtadir.
Majburiy sug‘urta, sug‘urtani tashkil etish shakli sifatida, umumiylik
sifatidagi muhim xususiyatga egadir. Majburiy sug‘urtaning ob’ekti hayot, sog‘lik,
mol-mulk, fuqarolik javobgarligi bilan bog‘liq bo‘lgan
mulkiy manfaatlar
hisoblanadi.
Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasida amalda bo‘lgan majburiy sug‘urta
turlariga quyidagilar kiradi: yo‘lovchilarning davlat majburiy shaxsiy sug‘urtasi;
parvozlarda qatnashuvchilarning davlat majburiy shaxsiy sug‘urtasi; harbiylarning
davlat majburiy shaxsiy sug‘urtasi; ko‘mir, neft, gaz konlarida ishlovchilarning
davlat majburiy shaxsiy sug‘urtasi; soliq organlari xodimlarining davlat majburiy
shaxsiy sug‘urtasi; temir yul texnika xizmat ko‘rsatuvchi va xizmat ko‘rsatuvchi
xodimlarning davlat majburiy shaxsiy sug‘urtasi; transport
vositalari egalarining
fuqarolik
javobgarligini
majburiy
sug‘urtasi;
auditorlarning
fuqarolik
javobgarligini majburiy sug‘urtasi; notariuslarning fuqarolik javobgarligini
majburiy sug‘urtasi va boshqalar.
Majburiy sug‘urtani ajratib turuvchi tamoyillar quyidagilar.
