47
kengayib ish bajaradi va
kattaliklari
1
p
,
1
V
,
1
T
dan
2
p
,
2
V
,
2
T
gacha
o`zgaradi.
2.Kengayishning ikkinchi adiabatik bosqichida (2–3 egri chiziq) hajm
2
V
dan
3
V
gacha kengayadi. Ammo ish gazning ichki energiyasining kamayishi
hisobiga bajariladi. Bunda gaz tashqaridan issiqlik olmaydi ham, bermaydi ham.
Gazning kattaliklari
2
p
,
2
V
,
1
T
dan
3
p
,
3
V
,
2
T
gacha o`zgaradi.
3.So`ngra gaz V
3
dan V
4
gacha izotermik (
const
T
=
2
) siqiladi (3–4 egri
chiziq). Bunda tashki kuch gaz ustida ish bajaradi. Jarayon izotermik bo`lganligi
sababli bu ish batamom issiqlikka aylanib, sovitkichga
2
Q
issiqlik uzatiladi.
Sistemaning kattaliklari
3
p
,
3
V
,
2
T
dan
4
p
,
4
V
,
2
T
gacha o`zgaradi.
4.Aylanma jarayonning ohirgi qismida gaz adiabatik siqilib, gaz hajmi
4
V
dan
1
V
gacha kamayadi (4–1 egri chiziq). Bunda bajarilgan ish gaz
temperaturasini boshlangich darajasiga ko`tarish uchun sarflanadi, sistemaning
ichki energiyasi ortadi. Sistemaning kattaliklari
4
p
,
4
V
,
2
T
dan
1
p
,
1
V
,
1
T
gacha o`zgaradi, yani boshlangich holatdagi qiymatni egallaydi.
Shunday qilib,aylanma jarayon davomida gazning bajargan ishi
isitkichdan olingan
1
Q
va sovitkichga berilgan
2
Q
issiqlik miqdorlarining
ayirmasiga teng, yani
2
1
Q
Q
A
f
−
=
(65)
bo`ladi va mashinaning bir siklda bajargan foydali ishini ifodalaydi.
Aylanma jarayonning bir siklda bajargan foydali ishini ifodalaydi.
Aylanma jarayonning foydali ish koeffisienti (FIK) aylanma jarayon
davomida bajarilgan foydali ishning umumiy ishga nisbataiga yoki aylanma
jarayon davomida sistema olgan (
2
1
Q
Q
−
) issiqlik
miqdorining isitkich bergan
issiqlik miqdoriga bo`lgan nisbatiga teng. Sistema olgan issiqlik miqdorining
qancha qismini foydali ishga aylanganligini ko`rsatuvchi kattalikka aylanma
jarayonning FIKi deyiladi, yani
1
2
1
Q
Q
Q
A
A
ф
−
=
=
η
.
yoki foizlarda
%
100
%
100
1
2
1
⋅
−
=
⋅
=
Q
Q
Q
A
A
A
η
(66)
issiqlik mashinasining prinsipial shemasi keltirilgan.
Yuqorida aytilganlardan shunday hulosaga kelish mumkin: isitkichdan
olingan issiqlik miqdoini to`la ishga aylantira oladigan mehanizm bo`lishi
mumkin emas, chunki bu issiqlik miqdorining bir qismi sovitkichga berilishi
kerak.
Agar isitkichning temperaturasi
1
T
sovitkichnikini
2
T
desak, Karno
aylanma jarayoni bo`yicha ishlaydigan ideal issiqlik mashinasining nazariy
mumkin bo`lgan eng katta FIK quyidagicha ifodalanishini Karno isbot qilgan:
1
2
1
T
T
T
−
=
η
(67)
Demak, ideal issiqlik mashinasining FIKni
oshirish uchun isitkichning
temperaturasi yuqori, sovitkichniki esa past bo`lishi kerak.
48
Tehnikada qo`llaniladigan issiqlik mashinalaridan ayrim turlarining
ishlash prinsipi bilan tanishib chiqaylik.Issiqlik dvigatellari mehanik harakatga
kelish usullariga qarab, ular porshenli (bug mashinalari va ichki yonuv
dvigatellari), rotasion (bug va gaz turbinalari) va reaktiv dvigatellarga bo`linadi.
