2.Issiqlik mashinalari va ularning foydali ish koeffisienti. Ichki
energiyani mehanik energiyaga aylantirib beruvchi mashinalar issiqlik
mashinalari yoki issiqlik dvigatellari deb ataladi.
Barcha kurinishdagi issiqlik dvigatellarida yoqilgining energiyasi avval
gazning (yoki bugning) energiyasiga aylanadi. So`ng gaz kengayib ish bajaradi
va soviydi, uning ichki energiyasi harakatlanuvchi mehanizm (porshen) ning
mehanik energiyasiga aylanadi. Issiqlik mashinalarida aylanma jarayon deb
ataladigan jarayonlarda ichki energiyaning mehanik energiyaga aylanishi
amalga oshadi.
Sistema qator holatlarni o`tish natijasida o`zining dastlabki holatiga
qaytadigan jarayon aylanma jarayon deyiladi.
Aylanma jarayon sifatida quyidagi jarayonni ko`rib chiqaylik.Faraz
qilaylik, biror massali gaz
2
1
→
→ a
egri chiziq bilan ifodalanuvchi qator
holatlardan o`tib kengaygan bo`lsin. So`ng
1
2
→
→ b
egri chiziq bilan
ifodalanuvchi holatdan o`tib siqilgan va boshlangich holatiga qaytgan bo`lsin.
Tarifga asosan, aylanma jarayon grafikda berk egri chiziq bilan ifodalanishini
ko`ramiz. Aylanma jarayonda gaz bajargan
A
ish kengayishda bajarilgan
1
A
ish
(bu ish musbat, uni gaz bajaradi va son jihatdan 1a2dc1 shaklning yuziga teng)
bilan siqilishida bajarilgan
2
A
ish (bu ish manfiy, uni tashki kuchlar bajaradi va
son jihatdan
2
1
2 cd
b
shaklning yuziga teng) ayirmasiga teng bo`ladi:
2
1
A
A
A
−
=
va ikkala shakllar yuzlarini farqi bilan, yani berk
1
2
1
b
a
egri chiziq bilan
chegaralangan shaklning yuzi bilan ifoadalanadi.
Issiqlik mashinalarida bunday aylanma jarayon davrii ravishda takrorlanib
turadi va har bir aylanma jarayonda biror
A
ish bajariladi.
1824 yilda fransuz injeneri va olimi Sadi Karno issiqlik mashinasining
ishlash prinsipini va samaradorligini nazariy o`rganib, har qanday issiqlik
mashinasining ishlashi uchun ishchi jism, isitkich va sovitkich bo`lishi
zarurligini ko`rsatdi. Karno tomondan tavsiya etilgan ideal mashinada ishchi
jism sifatida silindr porsheni ostidagi 1 kilomol ideal gaz olingan. Mashina
|
