49
T
Q
Q
pr
=
(68)
Keltirilgan issiqlikning absolyut kattaligi emas, balki biror prosessda
o`zgarishi
pr
Q
∆
harakterlidir. Agar keltirilgan issiqlik ortsa, issiqlikdan
foydalanish imkoniyati kamayadi. Agar keltirilgan issiqlik kamaysa, aksincha,
issiqlikdan foydalanish imkoniyati ortadi.
Masalan, issiqlikning ma`lum bir miqdori
Q
∆
temperaturasi T
1
yoqoriroq
jismdan temperaturasi T
2
pastroq jismga o`tadi, deb faraz qilaylik (jismlar
temperaturasining o`zgarishini hisobga olmaymiz). Bunda birinchi jismning
keltirilgan issiqligi
2
T
Q
Q
pr
∆
=
′′
ga oshdi. Ammo
1
2
T
Q
T
Q
∆
>
∆
, binobarin,cictemaning
umumiy keltirilgan issiqligi
1
2
T
Q
T
Q
Q
Q
Q
pr
pr
pr
∆
−
∆
=
′
−
′′
=
∆
ga ortdi.
Issiqlikning sochilishi ro`y berdi, natijada ayni miqdor
Q
∆
issiqlikdan
foydalanish imkoniyati kamayadi. Ko`pincha, termodinamikada qiymati
jihatidan keltirilgan issiqlikka o`hshahs bir qadar boshqacha kattalikdan
foydalaniladi, bu kattalik entropiya deb ataladi va S bilan belgilanadi. Entropiya
termodinamik sistema holatining eng muhim harakteristikalaridan biri bo`lib,
turli energetik prosesslarda issiqlikning qimmatsizlanish bo`lib, turli energetik
prosesslarda issiqlikning qimmatsizlanish o`lchovi hizmatini o`taydi,
issiqlikning qimmatsizlanishi esa issiqlik almashinishida ro`y beradi.
Biror prosess vaqtida entropiyaning o`zgarishi
S
∆
elementar
uchastkalarda keltirilgan issiqlikning
T
Q
Q
pr
∆
=
∆
ning kattalik jihatidan etarli
darajada kichik o`zgarishlarini bir–biriga qo`shish yo`li bilan hisoblab topiladi,
berilgan prosess elementar uchastkalarga shundai bo`lib chiqiladiki, bu
uchastkalardan har birida temperatura T o`zgarmas deb hisoblanishi mumkin
bo`ladi:
∑
∆
=
−
=
∆
2
1
1
2
T
Q
S
S
S
(69)
bu erda S
2
va S
1
–sistemaning ohirgi va boshlangich holatlaridagi entropiya,
Q
∆
–prosessning elementar uchastkasida sistemaga beriladigan yoki
sistemadan olinadigan issiqlik miqdori.
Keltirilgan issiqlik va entropiyaning o`lchov birliklari j/grad (SI
sistemada) yoki kal/grad.
Klassik termodinamikada berk yoki izoljasiyalangan sistemalarda, yani
atrofdagi muhit bilan energiya ham, modda ham almashinmaydigan sistemalarda
boruvchi prosesslar kurib chiqiladi. Bunday sistemaning to`la energiyasi
o`zgarmay qoladi. Bunda sistemaning holati, muvozanatli va muvozanatsiz
holati, shuningdek qaytar va qaytmas prosesslari tafovut qilinadi. Berk sistema
istalgancha uzoq vaqt tura oladigan holati muvozanatli holat deb ataladi.
Muvozanatsiz holatda sistema uzoq vaqt tura olmaidi va o`z–o`zidan muvozanat
holatga o`tadi. To`gri yo`nalishda ham, teskari yo`nalishda ham o`z–o`zidan
bora oladigan prosess qaytar prosess deyiladi. Berk sistemada hech qanday
50
isrofgarchiliklar bo`lmaydigan faqat ideal prosesssgina qaytar bo`lishi mumkin.
Bunday prosess vaqtida entropiya o`zgarmaydi:
O
S
const
S
=
∆
=
;
Faqat bir yo`nalishda o`z–o`zidan bora olidigan prosess qaytmas prosess
deb ataladi. Energiyaning bir turdan ikkinchi turga aylanishi bilan bogliq
bo`lgan barcha real prosesslar qaytmas prosesslardir. Bunda sistemaning
entropiyasi ortadi:
0
>
∆S
Termrdinamikaning ikkinchi qonunida huddi ana shu hodisa aks
ettirilgan; termordinamikaning ikkinchi qonuni quyidagicha tariflanadi:
berk
