44
1.Ideal gaz holati. Gaz hossalari ustida batafsil tuhtalishdan avval
gazning o`ziga tegishli bo`lgan bazi soddalashtirishlarni kelishib olaylik. bIz
yuqorida modda agregat holatlaridan biri bo`lgan gaz holati ustida to`htalib
o`tgan edik. Ma`lumki, gazni tashkil etuvchi atom va molekulalar orasidagi
o`zaro tasir kuchlari juda kichik bo`lib, bazi sharoyotlarda ularni hisobga olmasa
ham bo`ladi.
Biz ideal gaz holatini o`rganish uchun quyidagi soddalashtirishlarni
kiritamiz.
1.Gazni tashkil etuvchi atom va molekulalar o`lchamlarini hisobga olmasa
ham bo`ladigan darajada kichik bo`lgan elastik sharchalardir.
2.Atom va molekulalar orasidagi o`zaro tasir kuchlari juda kichik
(umuman yo`q desa ham bo`ladi).
3.Atom va molekulalarning o`zaro to`qnashish soni ularning idish
devorlariga urilish soniga qaraganda hisobga olmasa ham bo`ladigan darajada
kam.
Bu shartlarni qanotlantiruvchi gaz ideal gaz deyiladi. Gaz yuqoridagi
shartlarning bajarilishi yoki bajarilmasligiga qarab ideal yoki real holatda
bo`lishi mumkin. Berilgan massali gazning holati p bosim,V hajm va T
temperaturalardan iborat uchta kattalikning qiymatlari bilan aniqlanadi.
Bu
kattaliklar holat kattaliklari deyiladi, ular bir–biriga qonuniy ravishda
boglangan bo`lib, ulardan birining o`zgarishi natijasida boshqalari ham
o`zgaradi. Bu kattaliklarning o`zaro boglanishi analitik usulda
0
))
,
,
(
=
T
V
p
f
funksiya ko`rinishida ifodalanishi mumkin. Biror jismning kattaliklari orasidagi
boglanishni ifodalaovchi munosabat shu jismning holat tenglamasi deb ataladi.
Binobarin, yuqoridagi munosabat berilgan gaz massasining holat tenglamasidiri.
Kattaliklarning o`zgarishi bilan gaz holatining o`zgarishi
gaz jarayoni deyiladi.
Temperatura o`zgarmaganda gaz bosimining uning hajmiga bogliq holda
o`zgarishi izotermik jarayon, bosimi o`zgarmaganda gaz hajmining uning
temperaturasiga bogliq holda o`zgarishi
izobarik jaraion, hajmi o`zgarmaganda
gaz bosimining uning temperaturasiga bogliq holda
o`zgarish izohorik jarayon
