O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik–iqtisodiyot instituti fizika kafedrasi fizika fanidan ma’ruzalar matni

Download 389,37 Kb.
bet	38/86
Sana	22.12.2023
Hajmi	389,37 Kb.
	#126669

1 ... 34 35 36 37 38 39 40 41 ... 86

Bog'liq
O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi q-fayllar.org

Bernulli qonuni d eb ataladi.

2.Bernulli qonuni. Biz bayon qilgan bu fikrlarning hammasi
suyuqliklarga ham, gazlarga ham birday tegishli. Oquvchan suyuqlikda statik
bosim va dinamik bosim bo`lishini farq qilish kerak. Qo`zgalmas suyuqlikning
truba devorlariga berayotgan bosimi statik bosim bo`ladi, dinamik bosim esa
suyuqlikning oqish tezligiga bogliq bo`ladi. Statik va dinamik bosimlar yigindisi

to`la bosim deyiladi. Suyuqlikning statik bosimi uning tezligi nolga teng
bo`lgandagi to`la bosimga teng bo`lishi tabiiy; bu bosimni manometr bilan
o`lchanadi.
Suyuqlik trubaning tor qismidan keng qismiga o`tganida go`yo tusiqqa

duch kelgandek o`z harakatini tormozlaydi, shuning uchun uning siqilish

darajasi ortadi. Aksincha, suyuqlik keng qismdan tor qismga o`tganida tezlik
ortadi va siqilish kamayadi. Trubadan oqayotgan suyuqlikning tezligi qaerda
katta bo`lsa, o`sha erda uning bosimi kichik bo`ladi. Suyuqlikning tezligi bilan
bosimi orasidagi bu boglanish Bernulli qonuni deb ataladi.
Trubaning kesimi uning biror joyida toraysa, u joyda suyuqlikning oqish

tezligi ortadi, binobarin, bosim kamayadi. Oqimning suruvchi (tortuvchi) kuchi

paydo bo`ladi, bu hodisadan pulvirizator, karbyurator, diffuziya nasosi va
boshqa qurilmalarda foydalaniladi. Endi samolyot qanotining ko`tarish kuchi
qanday hosil bo`lishini ko`raylik. Oqim tomondan qanotga natijalovchi
kuchning yo`nalishi qanotning shakliga va uning oqimda qanday
orientirlanishiga bogliq bo`ladi. Samolyot qanoti profilining –rasmda
keltirilgan shakli eng suyri shakldir.
Ko`tarish kuchi hosil bo`lishi uchun samolyot uchaiotganda uning kanoti

qanot tekisligi bilan oqim yo`nalishi orasida biror burchak (uchishda 1–1,5

dan qo`nishda 15

0
gacha) hosil bo`lishi kerak. Bosim kuchi va ishqalanish

kuchining R teng tasir etuvchisi qanotga burchak ostida yo`nalgan. Bu teng

ta`sir etuvchining Q va F tashkil etuvchilari mos ravishda ro`para qarshilik va
ko`tarish kuchi bo`ladi.
Nazariya va tajribaning ko`rsatishicha, ko`tarish kuchi qanot ustida

bosimning kamayishi va qanot ostida uning ortishidan yuzaga keladi. Qanot

ostida bosimning kamayishiga kritik tezlikda qanot atrofida sirkulyasiya
oqimining paydo bo`lishi sabab bo`ladi. Sirkulyasiya oqimining yo`nalishi
qarama–qarshidan kelayotgan oqimning (uchrashma) oqimning yo`nalishi bilan
qanotning ustida bir hil bo`ladi, qanotning ostida esa har ikkala oqimning
yo`nalishlari qarama–qarshi bo`ladi. Buning natijasida qanotning kam bosimli
sohaga surish tasiri (Bernulli qonuniga muvofiq) yuzaga keladi.
Uchishda samolyotga quyidagi kuchlar: P ogirlikni enguvchi F

1
ko`tarish

kuchini enguvchi parrakning tortish kuchi tasir qiladi.

Harakatlanayotgan suyuqlik (gaz) ning kinetik energiyasi bo`ladi.
Gidroelektr stansiyalarda harakatlanayotgan suvning energiyasi elektr energiyasi
elektr energiyasiga aylanadi. Shamol energiyasi ham kelingi yillarda qishloq
ho`jaligi va sanoat ehtiyojlari uchun ishlatila boshlandi.

Download 389,37 Kb.

1 ... 34 35 36 37 38 39 40 41 ... 86

Download 389,37 Kb.