67
γ
qaytish burchagi, singan VD nur bilan orasidagi burchak
β
esa sinish
burchagi deyiladi. Bordi–yu, ikkinchi muhitning sirti to`la qaytaruvchi (masalan,
ko`zgu) bo`lsa, tushgan yoruglikning hammasi qaytadi.Yoruglikning qaytishi
quyidagi qonunga asosan sodir bo`ladi:
Tushuvchi nur, qaytgan nur va ikki muhit chegarasidagi nurning tushish
nuqtasidan chiqarilgan perpendikulyar N bir tekislikda yotib, nurning qaytish
burchagi
γ
tushish burchagi
α
ga teng bo`ladi, yani
α
γ =
.
Ikki muhit chegarasidagi sirtning hossalariga qarab nurlarning qaytish
harakterlari har hil bo`ladi.
Agar ikki muhit chegarasidagi sirtning notekisliklari o`lchamlari
yoruglik to`lqinining uzunligidan kichik bo`lsa, bunday sirtga ko`zgusimon
sirt deyiladi. Agar ikki muhit chegarasidagi sirtning notekisliklarining
o`lchamlari yoruglik to`lqin uzunligidan katta bo`lsa, sirtdan qaytgan parallel
nurlar dastasi sochilib ihtiyoriy yo`nalishda tarqalib ketadi. Bunday qaytishga
sochilib yoki diffuzion qaytish deyiladi.
Ko`zgusimon sirtlarga silliq oynaning sirti, yahshilab jilolangan metallar
sirti, simob sirtlari misol bo`la oladi. Yoruglikni yahshi qaytaruvchi ideal silliq
sirtga ko`zgu deiiladi. Agar ko`zgu sirti yassi bo`lsa, unga yassi ko`zgu deyiladi.
Parallel nurlar dastasi yassi ko`zgudan qaytgandan keyin yana parallelligicha
qolib, o`z tarqalish yo`nalishini o`zgartiradi.
Yoruglikning qaytish qonuniga binoan ko`zguda tasvir qanday hosil
bo`lishini qarab chiqaylik. Har qanday nuqtaning tasvirini eng kamida ikkita nur
yordamida hosil qilish mumkin. Agar tasvir ko`zgudan qaytgan nurlarning
kesishishidan hosil bo`lsa, unga haqiqii tasvir deyilib, nurlarning davomi
kesishishidan hosil bo`lgan tasvirga esa mavhum tasir deyiladi.
Faraz qilaylik A nuqta yassi ko`zgu yaqiniga joylanshgan bo`lsin. Bu
nuqtaning tasvirini yasash uchun AS va AS nurlarni olamiz. Bu nurlar ko`zgu
sirtidan qaytib,
S
S ′
va
S
S ′
1
nurlarni hosil qiladi. Ko`zgudan qaytgan bu nurlar
davomining kesishidan hosil bo`lgan
A′
nuqta A nuqtaning mavhum tasviridan
iborat bo`ladi.
Chizmadan AVS va
VS
A′
uchburchaklarning o`zaro teng bo`lganligi
uchun AV=
V
A′
ekanligi kelib chiqadi. Bundan ko`rinadiki, nuqta yassi
ko`zgudan qancha masofada bo`lsa, uning mavhum tasviri ham ko`zguning orqa
tomonidan shuncha masofada hosil bo`lib, u ko`zguga nisbatan simmetrik
joylashgan bo`ladi. Buyumning yassi ko`zgudagi tasvirini nuqtalar to`plami
sifatida yasash mumkin. Buning uchun buyumning har bir nuqtasining ko`zguga
simmetrik bo`lgan tasvir nuqtalarini topish kerak.
