71
Yer, beton, temirbeton, pardozlash va h, hamda montaj ishlari
umumqurilish ishlari deb ataladi.
Texnologik, sanitar-texnik, elektrotexnik, gidrohimoyalash
ishlari va shunga o’xshashlar maxsus ishlar turkumiga mansubdir.
Inshoot va binolarni barpo etish bir - biri bilan o’zaro
bog’langan qurilish va montaj jarayonlarini
amalga oshirish
natijasida yaratiladi.
Qurilish va montaj jarayonlari asosiy, yordamchi va
transport
kabi turlarga bo’linadi.
Asosiy va yordamchi jarayonlar turli vaqtlarda, transport
jarayoni esa ko’pincha asosiy va yordamchi jarayonlar bilan bir
vaqtda olib boriladi.
Qurilish va montaj jarayonlari
ketma - ket, parallel va
uzluksiz
(potok) usullarda amalga oshiriladi.
Gidrotexnika qurilishining asosini yer va beton ishlari tashkil
etadi. Gidromeliorativ inshootlar qurilishi qiymatining 60-90% ini yer
ishlari tashkil etadi. Daryolarda quriladigan gidrotexnika inshootlari
va GES lar umumiy qiymatining 60-80% qismini beton va
temirbeton ishlari tashkil etadi.
12.5. Gidrotexnika qurilishini iqtisodiy asoslash
Gidrotexnika qurilishini iqtisodiy
asoslashda quyidagi ikki
usuldan biri qo’llaniladi: 1) mahsulotdan olinadigan
sof foyda
bo’yicha asoslash; 2)
keltirilgan xarajatlarning minimalligi bo’yicha
asoslash.
Meliorativ inshootlarning qurilishi ma‘lumki, sug’oriladigan yer
maydonlaridagi ekinlardan daromad olishga qaratilan. Bu
daromadni olish uchun inshoot qurilishi uchun sarflanadigan kapital
mablag’lardan tashqari mahsulotning tannarxini tavsiflovchi
(aniqlovchi) ma‘lum yillik xarajatlar ham talab etiladi. Daromad va
xarajatlarning farqi sof foyda deyiladi, ya‘ni
S.F. = D – X. Meliorativ
inshootlar qurilishining
iqtisodiy samaradorligi quyidagi ifoda
bo’yicha aniqlanadi:
72
E
sam
=
К
F
S
.
.
,
bu yerda
E
sam
– iqtisodiy
samaradorlik koeffitsienti;
K – inshoot
qurilishi uchun sarflangan kapital mablag’lar. E
sam
ning teskari
qiymati
kapital mablag’larni qoplash muddatini beradi, ya‘ni:
T = 1
/E
sam
.
Agar inshoot qurilishidan keladigan foydani aniqlash
imkoniyatlari bo’lmasa yoki inshoot loyihasining variantlarini o’zaro
taqqoslashda iqtisodiy samaradorlikni quyidagi ifoda bo’yicha
aniqlanadigan keltirilgan xarajatlarni minimallashtirish sharti asosida
baholash mumkin:
С + Е
m
К = min.,
bu yerda
С – berilgan variant bo’yicha
inshootdan foydalanish
uchun sarflanadigan jami yillik xarajatlar;
Е
m
– iqtisodiy samaradorlik
koeffitsientining me‘yoriy qiymati;
K- ko’rilayotgan variantda inshoot
qurilishi uchun sarflanishi rejalashtirilgan kapital mablag’lar.
