6
Транзит минтақа (транзит
йўналиш)
Tizimli yondoshuvdan foydalanib, «turizm» tushunchasini tahlil qilar ekanmiz,
Amerikalik professor Meynsen universiteti, Oklend sh. Leyper konsepsiyasini
ajratamiz. U turizmni uch asosiy elementlardan iborat tizim deb ataydi:
1. Geografik komponent;
2. Turistlar;
3. Turistik industriya.
Geografik komponent o‘z o‘rnida qo‘yidagi elementlarni qamrab
oladi:
turistlarni «vujudga keltiruvchi» mintaqa;
tranzit mintaqa;
turistik manzil (destinatsiya)lar mintaqasi (1- rasm).
Rasm 1
Turizm yagona tizim sifatida
Turistlarni
Jo‘nab ketuvchi turistlar Mintaqa,
«vujudga
turistik manzil
keltiruvchi» (distinatsiya)
mintaqa
Qaytayotgan turistlar
Turistlarni «vujudga Turistlar to‘xtab o‘tadi- Ko‘zlangan manzil
keltiruvchi» mintaqalar gan joylar (mamlakat, (sayohat maqsadi)
(mamlakat, o‘lka, viloyat, o‘lka, viloyat, tuman,
tuman, shahar va boshq.) shahar va boshqalar)
Manba:
«Ekonomika i organizatsiya turizma» M., 2006
Turistlarni «vujudga keltiruvchi» mintaqa o‘zida turistlar o‘z sayohatini
boshlagan uni tashkil qilgan joy sifatida namoyon bo‘ladi. Mazkur element
masalalarini o‘rganishning asosiy
omillari shundan iboratki, ularning ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik xususiyatlari, geografik
joylashgan yerining turizm
talabalarini rag‘batlantiruvchi sifatlari qarab chiqiladi. Tabiiyki, turizm industriyasida
asosiy marketing operatsiyalari xuddi shu yerda amalga oshiriladi.
Turistlar «vujudga keltiruvchi» mintaqada doimiy ravishda potensial
iste’molchilarni sayohatga chorlovchi motivlar (rahbatlantiruvchi) jarayonlari
kechadi. Odamlar turli mamlakatlar haqida kitoblar o‘qiydilar,
jurnallarni tomosha
qiladilar, reklama axborotlarini o‘rganadilar, televizor ko‘radilar, tanish-bilishlari,
qarindosh-urug‘lari bilan muloqatda bo‘ladilar va nihoyat a’lum qarorga keladilar va
sayohatga yo‘l oldilar.
7
Turizmga ta’sir etuvchi omillar: tabiiy, iqtisodiy,
texnologik, ijtimoiy,
madaniy, siyosiy, huquqiy, jismoniy va boshqalar.
Tranzit so‘zining ma’nosi bir mamlakatdan ikkinchi mamlakatga uchinchi
mamlakat tuprog‘i orqali pasajjirlar va yuklarni olib o‘tish tushuniladi.
Turistlar o‘z sayohat maqsadi sari yo‘l olar ekanlar, bir muncha vaqt (bir necha
soatdan bir necha kungacha) tranzit mintaqa deb alatuvchi joylarda to‘xtashlari
mumkin. Bu eng avvalo bir transportdan boshqa transport vositasiga (masalan,
samolyotdan avtobusga) o‘tib o‘tish joyi. Shuning uchun
ham transport xizmati bu
yerda asosiy rol o‘ynaydi. Tranzit mintaqasi funksiyalaridan biri shundan iboratki,
turistlarga umumiy ovqatlanish korxonalari tomonidan (restoranlar, kafe va boshq.)
xizmat ko‘rsatilishidir. Ammo, turistlar bu yerda diqqatga sazovar joylar bo‘lsa,
ularni tomosha qilish uchun bir necha kun qolishlari ham mumkin.
Tranzit mintaqasi (tranzit yo‘nalish) turistlarni «vujudga keltiruvchi» va
turistik destinatsiya (manzil)lar o‘rtasida bog‘lovchi bug‘in hisoblanadi. Bu
tushuncha mazkur sxemaning eng muhim elementlari sanaladi. Chunki tranzit
mintaqa orqali turli turistik oqimlar o‘tishi mumkin.
Ammo biroq sayohatning
maqsadi – bu turistik destinatsiya mintaqasidir. Destinatsiya tushunchasi, uning
mohiyati va xususiyatlariga to‘xtalamiz.
