Ommaviy (umumiy foydalanishdagi) tovarlar

374 
Mushakbozlikni tashkil etish xarajatlari jami 1000 soʻmga toʻgʻri 
keladi. Ushbu faoliyatdan olinayotgan daromad (5000 soʻm) unga 
ketgan xarajatdan (1000 soʻm) koʻproq ekanligi inobatga olinsa, 
toʻrtinchi iyulda mushakbozlikni oʻtkazish Smolltaun shaharchasi 
uchun daromadli faoliyatdir. 
Xoʻsh, xususiy sektor mazkur faoliyatni samarali yoʻlga qoʻya 
oladimi? Yoʻq. Aytaylik, shaharchada yashovchi tadbirkor Ellen 
Smolltaun shaharchasi uchun mushakbozlik oʻtkazishni tashkil etishga 
bel bogʻladi. 
Ellenda, shubhasiz, chiptalarni sotish bilan bogʻliq muammolar 
yuzaga keladi, sababi uning salohiyatli mijozlari bilishadiki, 
mushakbozlikni chipta sotib olmasdan ham koʻrish mumkin. Sababi, 
mushakbozlik iste’moldan mahrum qilinish xususiyatiga ega 
boʻlmagan 
mahsulotdir, 
chunki 
kishilarda 
chiptasiz 
ham 
mushakbozlikni tomosha qilishga ragʻbat bor. “Tekinxoʻrlar” bu 
shunday kishiki – yaxshi narsadan foyda oladi, ammo unga haq 
toʻlamaydi. Kishilar bunda ragʻbatga ega boʻlishadi, turgan gapki, agar 
chipta sotib oluvchilar mavjud boʻlmasa bozor samarali natijaga ega 
boʻlmaydi.
Bozorda mazkur muvaffiqqiyatsizlikni koʻrib chiqish yoʻllaridan 
biri bu mazkur holatga sabab boʻlayotgan tashqi ta’sirlarni koʻrib 
chiqish. 
Agarda, Ellen mushakbozlik marosimini shahar markazidagi 
displeyda namoyish etsa, bu narsa “tekinxoʻr” tomoshabinlar uchun 
samara keltiradi, ammo Ellenga emas. Marosimni ekranda namoyish 
qilish toʻgʻrisida qaror qabul qilish bilan Ellen tashqi ta’sirlarni 
e’tibordan chetda qoldiradi. Mushakbozlik aholi tomonidan katta 
qiziqishga sabab boʻlgani bilan, yakunda u daromadli faoliyat boʻlmay 
qoladi. Natijada, marosimni displeyda namoyish etmasdan Ellen oʻzi 

375 
uchun ratsional qaror qabul qiladi, biroq aholini mushakbozlik 
zavqidan mahrum etadi. 
Xususiy bozor Smolltaun shaharchasi aholisi hohishiga koʻra 
mushakbozlik tashkil etishga tayyor emasligiga qaramay 
ushbu holatni echimi juda oddiy: toʻrtinchi iyul tadbirlarini 
mahalliy hukumat moliyalashtirishi zarur. Shahar hokimiyati aholidan 
olinadigan soliqni 2 soʻmga oshirib, kelib tushgan mablagʻlar hisobiga 
Ellenni mushakbozlik oʻtkazish uchun yollashi mumkin. Shaharchada 
8 soʻm barcha uchun yaxshi echim, 10 soʻmdan esa, 2 soʻm soliq 
toʻlovini ayirib tashlagan holda, daromad hosil boʻlmoqda. Shunday 
qilib, Ellen Smolltaunga tadbirkor sifatida yordam bera olmagan 
boʻlsada, unga jamiyat a’zosi sifatida yordam berishi mumkin. 
Smolltaun hikoyasi sodda boʻlsada real hayotni aks ettiruvchi 
oʻziga xos voqe’likdir. Aslida AQShdagi koʻpgina mahalliy 
hukumatlar toʻrtinchi iyul mushakbozliklari uchun pul toʻlashadi. 
Undan tashqari mazkur hikoya ommaviy mahsulotlarning umumiy 
xususiyatini ochib beradi: ommaviy mahsulotlar iste’moldan mahrum 
qilinish xususiyatiga ega emas, “tekinxoʻrlar” muammosi esa ommaviy 
mahsulotlarni xususiy sektor tomonidan taqdim etilishiga toʻsqinlik 
qiladi. Shu bilan birga, davlat bu masalani mahsulotlardan kelayotgan 
daromad ularga sarflanayotgan xarajatlarni qoplashi mumkin boʻlgan 
darajada hal etishi, soliqlar bilan birga umumiy xarajatlarni qoplashi, 
barcha masalalarni ijobiy hal etishi mumkin. 

Download 7,53 Mb.