369
XVI-BOB. IJTIMOIY NE`MATLAR VA UMUMIY RESURSLAR
16.1. Mahsulotlarning turli xil turlari
Bozorlar insonlar hohlayotgan mahsulotlar etkazib berishda
qanchalik yaxshi ishlashadi? Bu savolga javob masalani mohiyatini
qay darajada chuqur anglib etilganligiga bogʻliq. Biz 7 bobda ta’kidlab
oʻtganimizdek, bozor konussimon qutili muzqaymoqni samarali sonini
ta’minlab berishi mumkin: muzqaymoqning narxi ularga boʻlgan talab
va taklifni
muvozanatlashtirishi mumkin, va bu muvozanat ishlab
chiqaruvchi daromadlarini maksimallashtirishi hamda iste’mol
tanqisligini bartaraf etishi mumkin. Bundan tashqari, biz 10
bobda
koʻrib oʻtganimizdek, bozor alyuminiy ishlab chiqaruvchilarini biz
nafas olayotgan havoni ifloslantirishdan qaytarishga umid qila
olmaydi. Bozorda xaridor va sotuvchilar odatda oʻz
qarorlarining
tashqi oqibatlariga e’tibor qaratishmaydi. Shunday qilib, bozorlar
mahsulot muzqaymoq boʻlganda yaxshiroq
va mahsulot toza havo
boʻlganda yomonroq ishlashadi.
Bozordagi turli xil mahsulotlar haqida fikr yuritib, ularni quyidagi
ikki sifatiga koʻra guruhlash mumkin:
- Mahsulot
iste’moldan
mahrum
qilinish
(eksklyuzivlik)
xususiyatiga egami? Ya’ni, kishilarni uni iste’molidan mahrum etish
mumkinmi?
- Mahsulot iste’molda cheklanganmi? Ya’ni, bir kishining
mahsulotni iste’mol qilishi boshqa kishilarning uni iste’mol
qilish
qobiliyatlarini kamaytiradimi?
Ushbu ikki sifatni ishlatilishi, 1-rasmda mahsulotlarni 4 guruhga
taqsimlaydi:
