Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

440 
21.4. Aksilinflyatsiya siyosati
 
Makroiqtisodiy 
barqarorlikni 
ta’minlash 
borasidagi 
chora 
tadbirlarning muhim qismi aksilinflyatsiya siyosatidir. 
Aksilinflyatsiya 
siyosati 
– 
baholar 
umumiy 
darajasini 
barqarorlashtirish, inflyatsion keskinlikni yumshatishga yoʻnaltirilgan 
makroiqtisodiy siyosat. 
Aksilinflyatsiya siyosati inflyatsiyani yuzaga keltirgan sabablarni 
tugatishga qaratilgan faol va inflyatsiya sharoitlariga moslashishga 
qaratilgan passiv koʻrinishda boʻlishi mumkin.
Aksilinflyatsiya siyosati oʻz ichiga quyidagilarni oladi: 
- yalpi talabni tartibga solish; 
- yalpi taklifni tartibga solish. 
Keynschi iqtisodchilar birinchi yoʻnalish tarafdorlari boʻlib, ular 
davlat buyurtmasi va arzon kredit hisobiga samarali talabni 
shakllantirish asosida yalpi taklif darajasini koʻtarish mumkin deb 
hisoblashadi. Hukumatning bu tadbirlar iqtisodiy pasayishni qisqartiradi 
va ishsizlikni kamaytiradi. 
Ammo bunday aksilinflyatsiya siyosati davlat byudjeti taqchilligini 
yuzaga keltiradi va qoʻshimcha pul emissiyasiga ehtiyoj tugʻdiradi. 
Keyns davlat byudjeti taqchilligini davlat tomonidan olinadigan uzoq 
muddatli qarzlar hisobiga qoplashni taklif etgan. 
“Aksilinflyatsiya siyosatining monetaristik yoʻnalishi tarafdorlari 
keyinchalik, keynschilarning inflyatsiyaga qarshi kurash boʻyicha 
takliflari doimo samara beravermagach va kamchiliklari yuzaga chiqib 
qolgach yuzaga keldi. Jumladan, bir qator mamlakatlarda davlat qarzi 
haddan oshib ketdi. Bunday sharoitda monetaristlar radikal 
aksilinflyatsiya usullarini taklif etishdi. Ular yalpi talabni konfiskatsiya 
tipidagi pul islohoti oʻtkazish hisobiga cheklash va byudjet taqchilligini 
ijtimoiy dasturlarni qisqartirishni kamaytirishni taklif etishdi”
*
.
Monetaristlar inflyatsiya aynan pul bilan bogʻliq hodisa boʻlganligi 
sababli shok terapiyasi pul massasining oʻsish sur’atlarini keskin
*
Агапова Т.А.Серегина С.Ф. Макроэкономика:Учебник.-7-е изд.перераб. и доп.-М.:Издательство 
“Дело и сервис”, 2005. с. 214.

441 
qisqartiradi va inflyatsiya sur’atlarini tushiradi deb hisoblashadi. Ammo 
bunda ishlab chiqarish keskin pasayishi va bandlilik qisqarishi mumkin. 
Konfiskatsiya tipidagi shok terapiyasi koʻrinishlaridan biri boʻlib 
daromadlarning va baholarning nominal darajalarini oʻzgartirmagan 
holda eski pullarni belgilangan nisbatda yangisiga almashtirishtirish 
hisoblanadi.
Bunday tadbirlar aholi tomonidan ogʻir qabul qilinishi sababli,u 
qisqa muddatda samara berishi zarur. 
Monetaristlar 
tomonidan 
taklif 
qilinayotgan 
aksilinflyatsiya 
siyosatining yana bir koʻrinishi – inflyatsiya sur’atlarini asta-sekinlik 
bilan pasaytirib borish (graduallash) usulidir. Bu usulda inflyatsiya 
sur’atlari pul massasini koʻp marotaba, lekin oz-ozdan kamaytirish orqali
pul massasining oʻsish sur’atini pasaytirishni koʻzda tutadi. Graduallash 
usuli inflyatsiyani asta-sekinlik bilan pasaytira borib iqtisodiyotda chuqur 
pasayishni oldini olish imkonini beradi.
Graduallash usulini qoʻllash pul massasi va baholar darajasining 
yillik oʻsish sur’ati 20-30 foizdan oshmaganda muvaffaqiyatli boʻladi, 
deb hisoblanadi. 
Aksilinflyatsiya siyosatining monetar usullarga muqobil boʻlgan
variantlaridan biri baholar va daromadlarni tartibga solish siyosatidir.
Bu 
usul 
daromadlarning 
oʻsishi va baholarning oʻsishini
muvofiqlashtirishni ( adaptiv siyosat) koʻzda tutadi.
Daromadlar va baholarni tartibga solish siyosatini amalga oshirish
hukumat tomonidan baholar (narxlar) va daromadlar darajalarini 
muzlatib qoʻyish, pul koʻrinishidagi ish haqining oʻsishini oʻrtacha 
mehnat unumdorligining oʻsishiga bogʻlab qoʻyish orqali amalga 
oshiriladi. 
“Soliqlar tarkibini oʻzgartirish, yalpi soliq tushumlaridagi
toʻgʻridan-toʻgʻri soliqlarning ulushini kamaytirish, bilvosita soliqlar 
ulushini koʻpaytirish, soliq stavkalarini pasaytirish, ularning 
ragʻbatlantirish funksiyalarini kuchaytirish, davlat byudjeti xarajatlarini 
pasaytirish kabilar ham inflyatsiyaga qarshi kurash tadbirlari 
hisoblanadi”
*
. 
*
Киселёва Е.А. Макроэкономика. /Экспресс курс:учебное пособие- М.:КНОРУС,2007, с.62. 

442 
Aksilinflyatsiya siyosatining u yoki bu turini tanlash inflyatsiya 
jarayonlarining xususiyatiga bogʻliq. 
Inflyatsiyaning yuqori sur’atlarini oldini olish uchun hukumat 
quyidagilarni ta’minlashi kerak: 
-
samarali soliq tizimini va davlat xarajatlarining baqarorligini; 
-
pul massasi va milliy daromadning bir maromdagi oʻsish 
sur’atlarini; 
-
inflyatsiyani import qilishga yoʻl qoʻymaslik.
Har 
qanday 
inflyatsiyaning 
negizida 
asosiy 
iqtisodiy 
muvozanatlarning buzilishi yotadi. Shu sababli inflyatsiyaga qarshi 
kurash — uni shunchaki bostirish emas, balki iqtisodiyotda vujudga 
kelgan nomutanosiblikni bartaraf etishga qaratilgan baquvvat tarkibiy 
siyosatini amalga oshirishdir. Bir qator chet mamlakatlarning 
inflyatsiyaga qarshi kurash tajribasi shuni koʻrsatdiki, ular inflyatsiya 
bilan iqtisodiyot tarkibiy tuzilishining buzilishi bir-biriga chambarchas 
bogʻliq ekanligini anglagan holda, muomala sohasini qat’iy boshqarish va 
toʻlovga qobiliyatli ortiqcha umumiy talabni bartaraf etish bilangina 
cheklanmadilar. Muayyan maqsadlarga qaratilgan yirik investitsiya 
dasturlarini ishlab chiqdilar va amalga oshirdilar. Bu dasturlar ana shu 
nomutanosiblikni tugatish va, binobarin, inflyatsiyani keltirib chiqaruvchi 
sabablarni bartaraf etish imkonini berdi. 
Keyingi yillarda jahon bozorida narxlar darajasining keskin oshib 
borayotganligi aksilinflyatsiya siyosatini yanada takomillashtirish 
zaruratini yuzaga keltirdi. 
Oʻzbekiston Respublikasida qabul qilingan Inqirozga qarshi chora-
tadbirlar dasturida koʻzda tutilgan vazifalarni amalga oshirish, jumladan 
ishlab chiqarishni modernizatsiya va texnik qayta qurollantirishni izchil 
davom ettirish, energetika tizimini modernizatsiya qilish, asosiy sanoat 
tarmoqlarida mahsulot tannarxini 20 foizga qisqartirish, kommunal 
xizmatlar baholari oʻsishini cheklash mexanizmini shakllantirish, bank 
tizimini yanada takomillashtirish, ishlab chiqarishni mahalliylashtirish 
va h.k.lar inflyatsiya sur’atlarini cheklash imkonini beradi.

Download 7,53 Mb.