O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

54
o‘zlashtirish taktikasidan iborat bo‘lib, u dastavval dasturlashtirilgan ta’lim 
nazariyasi va amaliyoti qobig‘ida paydo bo‘lgan edi.
PT inson ongi, tafakkuri bilan bog‘liq bilimlar sohasi sifatida 
murakkab va hammaga ham tushuntirish mumkin bo‘lmagan PJni ifoda 
etadi. Uning o‘ziga xos jihati – tarbiya muammosini ham qamrab olishidir. 
Demak, texnologiya samaradorligi inson o‘zining ko‘p qirrali tomonlari 
bilan unda qanchalik to‘liq namoyon bo‘lyapti, uning psixologik-kasbiy 
jihatlari, ularning kelajakda rivojlanishi (yoki pasayishi) qanday hisobga 
olinyapti, degan savollarning yechimiga bog‘liq ekan. Shu jihatdan olganda, 
PT shaxsning rivojlanish bosqichlarini loyihalashtirish, tashxislash kabi 
imkoniyatlarga ham ega bo‘ladi. Bu esa pedagogning texnologik jarayon 
bilan ishlash qobiliyatiga bog‘liq. 
Pedagogning belgilangan o‘quv-tarbiya vazifalarini me’yoriy 
hujjatlarda ko‘rsatilgan talablar asosida yo‘l qo‘yiladigan chegaraviy 
ko‘rsatkichlar doirasida bajarish holatini ishlash qobiliyati deb sanash 
mumkin. Demak, u yoki bu fan o‘qituvchisining mahoratini aniqlashda 
uning faoliyati davlat ta’lim standartlari talablariga va pedagogik shartlarga 
nechog‘lik mos kelishi nazarda tutiladi.
Pedagogik nashrlarda pedagog faoliyatini baholash uchun qator 
ko‘rsatkichlar tavsiya etiladi, jumladan:
– pedagogik natijaviylik – pedagog guruhida fan bo‘yicha 
o‘zlashtirishning o‘rtacha qiymati;
– o‘qitishning ilmiylik darajasi – pedagogning o‘quv elementlarini fan 
abstraksiyasi pog‘onalari bo‘yicha tushuntirishi;
– ta’lim mazmunini metodik tayyorlash – umumiyligi, izchilligi, 
harakatdaligi, ortiqcha emasligi kabi talablarning e’tiborga olinishi;
– ta’limda u yoki bu natijani qo‘lga kiritish yo‘llaridan samarali 
foydalanish – ekstensiv yoki intensiv sharoitda va hokazo. 
Umuman olganda, pedagog uchun asosiy kasbiy-me’yoriy ko‘rsatkich 
– bu, birinchi navbatda, o‘z holatini PJda bunyodkor sifatida his etishi 
va anglab yetishidir. Pedagog o‘zining ish faoliyatiga xususiy kasbiy 
yaroqliligini, pedagogik voqelikdagi o‘z o‘rnini baholay olmas ekan, undan 
hech qachon ijodkorlikni talab qilib bo‘lmaydi. Demak, pedagogik faoliyatga 
kirib kelayotgan har bir inson o‘zining unga moslanuvchanligini, shu kasbga 
layoqati, qiziqishi borligini to‘liq tasavvur etishi kerak.

55
Ta’lim texnologiyasining asosiy maqsadi ham, o‘quv predmetlarini 
to‘liq o‘zlashtirishga mos keladigan ta’lim loyihasini yaratishdir. Bunday 
loyiha hozirgi zamon psixologiyasi, didaktikasi va pedagogik amaliyotining 
asosiy va ilg‘or g‘oyalariga tayangan holdagina yaratiladi.
Ta’lim – boshqariladigan jarayon bo‘lib, uning natijasi, ko‘p jihatdan, 
tayyorlangan didaktik loyihaga bog‘liq. Didaktik loyiha esa ta’lim 
texnologiyasining mahsulidir. Talabalarning bilish faoliyatini didaktik 
loyihaga ko‘ra boshqarish ta’lim texnologiyasining pedagogik asosi 
sanaladi. Har qanday jarayonning boshlanishi va yakuni mavjud bo‘lganidek, 
didaktik loyihani amalga oshirishning ham kirish va chiqish nuqtalari bor. 
Ikki nuqta orasiga juda ko‘p nuqtalarni joylashtirish mumkin bo‘lganidek, 
didaktik loyihani amalga oshirish ibtidosi bilan intihosigacha bo‘lgan 
masofada ta’limning samarali usullari, vositalari ko‘p topiladi. Yerda 
ta’lim texnologiyasi eng samarali usul bo‘lib, ta’limning samarali shaklini 
tanlashda o‘qituvchiga yordamga keladi. Demak, maqsaddan etalonga 
yetib kelguncha o‘qituvchi (pedagog) va talaba ongi juda ko‘p hodisalar 
bilan to‘qnashadi. Ta’limga texnologik yondashish – bu ma’lumot va ta’lim 
mazmunini atroflicha tahlil qilish yo‘li bilan o‘quv-tarbiya jarayonining 
umumiy, xususiy maqsadlarini tahlil qilish, o‘qituvchi (pedagog) va talaba 
maqsadlarining uchrashgan nuqtalarida (o‘qitish maqsadi, o‘qish maqsadi) 
ta’limning didaktik maqsadini belgilash asosida ta’limni loyihalash va 
amalga oshirish yo‘llari bilan mo‘ljaldagi etalonga erishishdir. Umuman, 
ta’lim texnologiyasi haqida gap ketganda o‘zaro daxldor quyidagi hodisalarni 
bir-biridan farqlashga ehtiyoj tug‘iladi: 
ta’limni didaktik loyihalash; 
loyihani amalga oshirish; 
ta’limning joriy va oraliq natijasiga ko‘ra didaktik loyihaga tuzatish va 
o‘zgartirishlar kiritish; 
ta’limni takrorlash va yakuniy nazorat. 
Bu hodisalarning birinchi va ikkinchisi an’anaviy ta’lim tajribasida 
ham uchraydi. Ta’lim texnologiyasining an’anaviy ta’lim tizimidan farqi 
shundaki, ta’lim natijasi va uning etalon darajasida bo‘lishi doimo o‘qituvchi 
(pedagog) hamda talabaning diqqat markazida turadi. O‘qituvchi (pedagog) 
ta’lim natijasini tez-tez tekshirib, talabalarni o‘zlari erishgan yutuqlardan 
ogoh qilib turadi va talabalar o‘zlari erishgan yutuq va kamchiliklarni anglab, 
yutuqlarini yanada ko‘paytirishga, kamchiliklarini esa bartaraf etishga 

56
harakat qiladi. Talabalar ta’limning zaruriyligini, ular ta’lim jarayonining 
haqiqiy subyektga aylangan paytidagina his etishadi. 
Ta’lim texnologiyasi bo‘yicha qilinadigan ishlar ikki qismdan iborat: 
1. Ta’lim loyihasini tayyorlash. Loyiha o‘qituvchi yoki ekspert a’zolari 
tuza olish faoliyatining mahsuli bo‘lib, qator umumiy xususiyatlarga ega. 
Loyiha asosida o‘qituvchi (pedagog) va talabalarning kelajakda birgalikda 
amalga oshiradigan faoliyati yotadi.
Ta’lim loyihasi ma’lumot mazmunini davlat standartlari talablari asosida 
tahlil etishdan boshlanadi. Tahlil ma’lumot mazmuni elementlari (bilimlar, 
ko‘nikma va malakalar va ijodiy faoliyat tajribasi, munosabatlar) dasturlarda 
qanday berilganligi va darsliklarda qanday aks ettirilganligiga qaratiladi. 
Keyin ta’lim mazmuni o‘rganiladi, u yoki bu mavzuni o‘rganishdan ko‘zda 
tutilgan maqsad, ta’limning didaktik maqsadi, o‘qituvchi (pedagog) va 
talabalarning maqsadi maqsadlarni amalga oshirish va hisobga olish 
varaqalari, beriladigan uy ishlari miqdori, mavzular bo‘yicha o‘tkaziladigan 
test savollari, reyting nazorati bosqichlari, etalon darajasida o‘zlashtirish 
usuli oldindan belgilab qo‘yiladi. Bu ishlarning barchasi ongda ta’lim 
modelini yaratishga olib keladi.
2. Ta’lim loyihasini amalga oshirish. Ta’lim loyihasi bevosita ta’lim 
sharoitida amalga oshiriladi. Bu jarayonda quyidagi ishlarga alohida e’tibor 
qaratiladi:
– o‘rganilayotgan mavzu bo‘yicha maqsad, vazifalar bilan talabalarni 
oldindan tanishtirish, muammo va topshiriqlarni, shuningdek, uy vazifalari, 
mustaqil bajariladigan ishlarni, ularni bajarish tartibi, vaqtini e’lon qilish, 
mavzuni to‘liq o‘zlashtirish bo‘yicha ko‘rsatmalar berish, o‘zlashtirish 
me’yorlarini aytib berish;
– talabalarni faol, mustaqil faoliyatga rag‘batlantirish, ular diqqatini 
bo‘lim yoki mavzu mazmuniga tortish, uni qanday o‘rganish zarurligini aytib 
berish, bilishga qiziqish uyg‘otish, o‘qish-o‘rganishga havas, muammolarni 
bajarishga ehtiyoj uyg‘otish, emotsiyalar, tafakkur hodisalari, bilimlarni 
o‘quv holatlariga tatbiq etish yo‘llari orqali mavzu bo‘yicha ma’lumotlar 
to‘plash, to‘plangan ma’lumotlar yuzasidan joriy nazoratni tashkil etish, 
mavzuni to‘liq o‘zlashtirishga oid o‘zgarish, qo‘shimcha, tuzatishlarni 
belgilash;

57
– bo‘lim yoki mavzu bo‘yicha to‘plangan bilimlarga ishlov berish. 
Ta’lim jarayoni stoxastik xarakterga ega. Unda quyidagi kutilgan va 
kutilmagan, rejalashtirilgan, favqudlodda va tasodifiy hodisalar uchrab 
turadi: 
– o‘rganilgan bilimlarga ishlov berish jarayonida joriy nazorat 
natijalariga asoslanib loyihaga yangi o‘zgarish, qo‘shimcha va tuzatishlar 
kiritiladi; 
- bo‘lim yoki mavzu bo‘yicha umumiy xulosalar chiqarish, chiqarilgan 
xulosalarni murakkab o‘quv holatlariga tatbiq qilish, oraliq nazorat 
natijalariga ko‘ra mavzu yoki bo‘lim bo‘yicha axborot to‘plash, to‘plangan 
axborotlarga ishlov berish jarayonlarida talabalar erishgan yutuqlarni 
tahlil qilish, talabalarning bilim va malakasi, ijodiy faoliyat tajribasidagi 
kamchiliklarini ko‘rsatish, guruhdagi har bir talabaga yakuniy nazoratgacha 
bajariladigan qo‘shimcha topshiriqlarni berish va uni o‘quv materialini 
atroflicha o‘zlashtirishga rag‘batlantiriladi;
- yakuniy nazoratning asosiy vazifasi talabalarning ma’lumot va ta’lim 
mazmuni elementlarini etalon darajasida o‘zlashtirishlarini aniqlash va etalon 
darajasidan past o‘zlashtirgan talabalar ogohlantirilib, ularga qo‘shimcha 
topshiriqlar beriladi.
Zamonaviy PT ta’lim maqsadini aniq o‘rnatishdan boshlab to uning 
natijalarini baholashgacha bo‘lgan bosqichlarning har biri uchun ijodiy 
faoliyatni talab etadi. Pedagog faoliyatining texnologiyalanuvchanlik 
darajasini prof. N.Sayidahmedov quyidagi mezonlar asosida alohida ajratib 
ko‘rsatgan:
1. Tashxislanuvchan o‘rnatilgan maqsad – o‘quvchi-talaba tomonidan 
didaktik va jarayon mahsuli sifatida o‘zlashtirilgan aniq o‘lchamli 
tushunchalar, amallar va faoliyat turlari.
2. Ta’lim mazmunini o‘quv elementlari yordamida bayon qilishda 
abstraksiya pog‘onalarining va axborotlarni o‘zlashtirish darajasining 
hisobga olinishi.
3. O‘quv materiallarini o‘zlashtirish bosqichlarining yetarlicha mantiqiy 
qat’iyanligi – didaktik jarayon tuzilmasiga mosligi.
4. O‘quv jarayoniga yangi vositalar va axborotlashtirish usullarining 
joriy etilishi.
5. O‘qituvchining qoidabop (algoritmli) va erkin, ijodiy faoliyatidagi 
mumkin bo‘lgan chetga chiqish chegarasining ko‘rsatilishi.

58
6. Talaba va o‘qituvchi faoliyatida shaxsiy motivlashganlikning 
ta’minlanishi (erkinlik, ijodiyot, kurashuvchanlik, hayotiy, kasbiy mohiyat 
va b.).
7. O‘qitish jarayonining har bir bosqichida kommunikativ 
munosabatlarning, axborot texnikalari bilan muomala qilishning maqsadga 
muvofiqligi.
Yuqorida berilgan ko‘rsatkichlar loyihalangan o‘quv jarayonining 
texnologik darajasini to‘liq ifodalaydi, amalda joriy etilishi esa pedagogni 
yuqori malakali mutaxassisga aylantiradi, talabaning nufuzini ham 
birmuncha oshiradi va ijodiy faoliyatni rivojlantirishning yangi qirralarini 
ochadi.
Zamonaviy PTni muntazam tahlil qilib borish, loyihalashtiruvchi 
vositalarning eng zarurini tanlash metodlarining maqsadga muvofiqligini 
aniqlay bilish (ta’lim metodlari), olinishi zarur bo‘lgan natijani oldindan 
tahlil qilish (maqsadlarning amalga oshishiga erishish), o‘quv jarayonining 
yaxlitligini ta’minlash kabi tamoyillarga asoslanadi. PTni ta’lim jarayoniga 
joriy qilish, ayniqsa, xorijiy davlatlardagi PT tajribalaridan foydalangan 
holda o‘zimizning tizimlashtirilgan ta’lim jarayonining zamonaviy 
PT tizimini vujudga keltirish borasidagi amalga oshiriladigan ishlarni 
umumlashtirish va hayotda qo‘llash uchun quyidagi tadbirlarga amal qilish 
maqsadga muvofiqdir: 
1.Ta’lim jarayoni ishtirokchilari – o‘qituvchi (pedagog) va talabalar. 
Bunda o‘quv rejasini ishlab chiqish, ya’ni o‘qituvchi (pedagog) bo‘lim 
va bobni o‘rganish rejasini tuzar ekan, ushbu rejada talaba va o‘qituvchi 
(pedagog) faoliyati o‘z ifodasini topishi lozim. Zamonaviy PT tamoyillaridan 
biri bo‘lgan o‘quv ishlarining o‘qituvchi (pedagog) va talaba o‘rtasida izchil 
rejalashtirilgan taqsimoti o‘qituvchi (pedagog)dan ta’lim jarayonini izchil 
boshqarishni talab qiladi.
2. Fanning ichki bog‘lanishi va fuqarolararo bog‘lanish imkoniyatlaridan 
maqsadli foydalanish.
Har bir o‘rganiladigan kichik va yirik o‘quv birliklari oldin 
o‘rganilganlarga tayanadi. Bunda fanlararo bog‘lanishlar va talabalarning 
tayyorgarlik darajalarini bilish ham muhim jihatlardan biri sanaladi. Demak, 
talabani yangi bo‘lim, bobni o‘rganishga olib kirishda undagi mavjud 
bilimlarga tayanish, agar mavjud bilimlar yangi bobni, bo‘limni o‘rganishga 

59
yetarli bo‘lmasa, oraliq tayyorgarlik olib borish va shundan keyingina, 
bilimlarni o‘rganishning navbatdagi bosqichiga o‘tish mumkin.
3. O‘quv birliklarini (mezonlarini) belgilash.
O‘quv birliklari talaba o‘rganishi lozim bo‘lgan tushunchalar, 
ta’riflar, qoidalar, qonunlar, hodisalar, voqealardan iborat bo‘lib, ular 
orasidagi mantiqiy bog‘lanishning ta’minlanishi shu bob yoki bo‘limning 
o‘zlashtirilishiga olib keladi. O‘qituvchi (pedagog) bob, bo‘lim uchun 
ajratilgan soatlarda talabalar o‘rganishi lozim bo‘lgan mezonlar hisoblanib, 
unda talaba bilimini baholashning chegaraviy qiymati aniqlab olinadi. O‘quv 
rejasini tuzishda o‘qituvchi (pedagog) va talabalar bilishi kerak bo‘lgan 
o‘quv birliklarini bo‘limlar, boblar bo‘yicha aniqlaydi va ularga mustaqil 
topshiriq sifatida bo‘limni o‘rganishdan oldin vazifa qilib beradi.
4. Diagnostik tahlil.
Talabalar bilimidagi notekisliklarni aniqlash, ularni to‘ldirib va 
navbatdagi o‘zlashtirish bosqichiga ko‘tarish maqsadida diagnostikalash 
amalga oshiriladi. Diagnostikalash quyidagi maqsadlarda amalga oshiriladi: 
– talabalar o‘zlashtirish darajasini aniqlashda;
– ular bilimidagi yetishmovchiliklarning oldini olishda;
– aniqlangan yetishmovchiliklarni to‘ldirish maqsadida maxsus 
topshiriqlar ishlab chiqishda;
– maxsus topshiriqlar bajarish soatlarini belgilashda;
– yakuniy diagnostik tahlil o‘tkazishda.
Diagnostika ta’lim texnologiyasining asosiy elementlaridan biri 
hisoblanib, asosiy o‘zlashtirishdagi kamchiliklar soatini aniqlash, har bir 
talabaning bilim darajasini aniqlash, rejaning borishiga tuzatishlar kiritish 
yo‘li bilan ta’lim jarayonining natijasi kafolatlanganligini ta’minlaydi.
5. Tuzatish kiritish.
Bo‘lim yoki bobni o‘zlashtirilish darajasining diagnostik tahlili natijasi 
50 foizdan kam ko‘rsatkichni bersa, o‘qituvchi (pedagog) ta’lim jarayonining 
borishiga tuzatish kiritishi shart.
6. Qayta to‘ldirish (nuqsonlarni yo‘qotish).
Qayta tuzatish kiritilishidan (korreksiya) maqsad olingan bilimlardagi 
kamchiliklarni bartaraf etishdan iborat. Kamchiliklarni bartaraf etish 
to‘ldirish asosida amalga oshiriladi.
7. Kutilishi lozim bo‘lgan natijani olish.

60
Bu element ZPTning markaziy g‘oyasi hisoblanadi. PT ta’lim jarayoni 
natijasi kafolatli bo‘lishini talab qilar ekan, jarayon borishidan ko‘zda 
tutilgan maqsad amalga oshirilishi va natijali bo‘lishining rejalashtirilishini 
o‘qituvchi (pedagog)lar oldiga vazifa qilib qo‘yadi.
Ta’lim texnologiyasi asosida o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar an’anaviy 
pedagogik amaliyotdan qator xususiyatlariga ko‘ra farq qiladi:
– mashg‘ulotlar talabalarning o‘quv maqsadlarini oydinlashtirishdan 
boshlanadi;
– ta’lim-tarbiya jarayoni oldindan qayd etilgan natijaga mo‘ljallab 
tashkil etiladi;
– har bir talaba o‘z faoliyati xususiyatlariga mos keladigan sur’atda 
ishlaydi;
– jamoa a’zolarining har biri o‘zlari erishgan natijadan tez-tez 
ogohlantirib turiladi; erishilgan natija ta’limning har bir bosqichida etalonga 
birlashtirib turiladi;
– natija talabalarning asosiy o‘quv maqsadlariga ko‘ra aniqlanadi;
– o‘quv materialini to‘liq o‘zlashtirgan talaba keyingi mavzuni 
o‘rganishga o‘tadi;
– etalondan past o‘zlashtirgan talabalar uchun ta’lim o‘xshash 
sharoitlarda takrorlanadi;
– talaba uchun o‘qish-o‘rganish harakatiga teng maqsadlarni amalga 
oshirishdan boshlanadi;
– talaba harakatga teng maqsadlardan oraliq maqsadga – bilimlarga, 
undan umumiy o‘quv maqsadiga qarab boradi; 
– harakatga teng maqsaddan umumiy o‘quv maqsadiga qarab borish 
o‘qish-o‘rganishningsikliyligini ta’minlaydi;
– yakuniy (nazorat) baho o‘quv kursi to‘liq o‘rganilgach chiqariladi. 
Bugungi kunda AT jamiyatimiz rivojlanishiga ta’sir etuvchi eng muhim 
omillardan biri hisoblanadi. AT insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlarida 
ham mavjud bo‘lgan. Zamonaviy axborotlashgan jamiyatning o‘ziga xos 
xususiyati shundaki, AT barcha mavjud texnologiyalar, xususan yangi 
texnologiyalar orasida yetakchi o‘ringa ega.
 Axborot texnologiyasi va texnik vositalar samarasini belgilaydigan 
didaktik materiallardan keng foydalanish ZPTning asosiy belgilaridan biridir. 
Milliy dasturda ta’lim-tarbiya jarayonini boshqarishning bu muhim vositasiga 

61
alohida urg‘u berilgan. Axborotli vositalar (kompyuter, elektron aloqa, radio, 
televideniye) dan foydalanish darajasi ikki omil bilan aniqlanadi:
1. O‘quv jarayoni uchun axborotli vositalar samara beradigan mavzular 
yuzasidan didaktik materiallarni ishlab chiqish.
2. Pedagoglarning o‘z amaliy faoliyatlarida texnik vositalar va didaktik 
materiallardan metodik jihatdan to‘g‘ri foydalana olish tayyorgarligini 
tekshirish.
Axborotli ta’lim jarayoni oldindan pedagogik loyihalangandagina 
ko‘zlangan maqsadga erishish mumkin. PJni kompyuterlashtirish asosiy 
yo‘nalishlardan biri va ZPTning shug‘ullanishi lozim bo‘lgan sohasidir. 
 AT – bu odamlarning bilimlarini rivojlantiradigan, ularning texnika va 
ijtimoiy jarayonlarni boshqarish bo‘yicha imkoniyatlarini kengaytiradigan 
ma’lumotlarni tashkil etish, saqlash, ishlab chiqish, tiklash, uzatish 
usullari va texnik vositalaridir. Shuningdek, AT deganda, ma’lum bir 
maqsadga erishish uchun amalga oshiriladigan jarayonlar zanjiridan iborat 
yaratuvchi faoliyat tushuniladi. Agar texnologik zanjirni tashkil etuvchi 
jarayonlar, ular orasidagi axborot almashinuvini tashkil etish va ularni 
uyg‘unlashtirishda kompyuterlardan foydalanish imkoniyati yaratilsa, 
har qanday texnologiyaning samaradorligi ortadi. Albatta, buning uchun 
mazkur texnologiyani sinchiklab o‘rganish, jarayonlardagi va ular o‘rtasidagi 
axborot almashinuvini, shuningdek, jarayonlar zanjirini (ya’ni texnologiyani) 
boshqarishning axborot ta’minotini tahlil etish zaruriyati paydo bo‘ladi. 
Hozirgi zamon ATning asosini quyidagi uchta texnika yutug‘i tashkil 
etadi:
1. Axborotning mashina o‘qiydigan tushunchalarda jamlash muhitining 
paydo bo‘lishi (magnit, lentalar, kinofilmlar, magnit disklar va h.);
2. Axborotni yer sharining istalgan nuqtasiga vaqt va masofa bo‘yicha 
muhim cheklashlarsiz yetkazishini ta’minlovchi aloqa vositalarining 
rivojlanishi, aholining aloqa vositalari bilan keng qamrab olinishi (radio 
eshittirish, televideniye, ma’lumotlarni uzatish tarmoqlari, yo‘ldosh aloqa, 
telefon tarmog‘i va h.);
3. Axborotni kompyuterlar yordamida berilgan algoritm bo‘yicha 
avtomatlashtirilgan ishlab chiqish imkonini (saralash, tasniflash, kerakli 
shaklda ifodalash, yaratish va h.k.) oshirish.

62
AT, birinchidan, axborotning sirkulyatsiyasi va ishlov berish majmuyi, 
ikkinchidan, bu jarayonlarning tasviridir.
AT ta’lim jarayonida muhim o‘rin tutib, quyidagi vazifalarni hal etishga 
yordam beradi:
– individual qobiliyatlarini talabalarning ochish, saqlash va 
rivojlantirish, ularda bilim ko‘nikmalarini, o‘zini o‘zi kamolotga etkazishga 
intilishni shakllantirish;
– voqea va hodisalarni kompleks o‘rganishni, aniq, tabiiy-ilmiy, 
texnikaviy, ijtimoiy, gumanitar fanlar va san’at orasidagi o‘zaro 
bog‘liqlikning chambarchasligini ta’minlash;
– o‘quv-tarbiya jarayonlarining mazmun, shakl va metodlarini doimiy 
tarzda va dinamik ravishda yangilash. 
 Ta’lim tizimi nuqtayi nazaridan ATning joriy etilishi bilan birga yuzaga 
keladigan quyidagi muammolar muhimdir:
1. Texnik muammolar – ta’lim tizimida foydalaniladigan elektron-
hisoblash va mikroprotsessor texnikasiga qo‘yiladigan talablarni, ularni 
amalda qo‘llash xususiyatlarini belgilaydi.
2. Dasturiy muammolar – ta’lim tizimida foydalanish uchun dastur 
ta’minotining tarkibi va turlarini, ularning qo‘llanish tarkibi va xususiyatlarini 
belgilaydi.
3. Tayyorgarlik muammolari – o‘qituvchi (pedagog) va talabalarning 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan, shu jumladan, hisoblash 
texnikasidan foydalanish uquvi bilan bog‘liq.
Bugungi kunda ta’limni axborotlashtirishda asosiy yo‘nalish turli 
o‘quv fanlari bo‘yicha pedagogik dastur vositalarini yaratishdan iborat 
bo‘lib qoldi. Ammo mavjud va ishlab chiqilayotgan kompyuter texnikasi 
bazasidagi pedagogik dastur vositalari o‘qitish nuqtayi nazaridan ta’lim 
sifatida muhim siljishlarga olib kelishi mumkin. Buning sabablaridan biri – 
kompyuter texnologiyalari an’anaviy tashkil etilgan o‘qitish jarayonida joriy 
etila boshlanganligidir. U o‘zining asosiy mazmuni va metodlari bo‘yicha 
bu texnologiyalarga yo‘naltirilmagan va ularga ehtiyoj ham yo‘q.
Ta’lim texnologiyalari doimo axborotli bo‘lgan, chunki ular turli xil 
axborotni saqlash, uzatish, foydalanuvchilarga yetkazish bilan bog‘liq edi. 
Kompyuter texnikasi va kommunikatsiya vositalari paydo bo‘lishi bilan 

63
o‘qitish texnologiyalari tubdan o‘zgardi. Ta’lim jarayonida ATni amalga 
oshirilishi quyidagilarning mavjud bo‘lishini taqozo etadi:
– ta’limning texnik vositalari sifatida kompyuterlar va kommunikatsiya 
vositalari;
– ta’lim jarayonini tashkil etish uchun unga mos tizimli va amaliy dastur 
ta’minoti;
– ta’lim-tarbiya jarayonida yangi o‘quv-texnika vositalarini tatbiq etish 
bo‘yicha mos metodik ishlanmalar.
Keyingi vaqtlarda «o‘qitishning kompyuter texnologiyalari» 
tushunchasi tarqalib, bunda kompyuterlar bazasida amalga oshirilgan o‘qitish 
texnologiyalari tushuniladi. Biroq AT tushunchasi o‘qitishning kompyuter 
texnologiyalari tushunchasidan kengroq, chunki kompyuterlar AT texnik 
vositalarining tarkibiy qismi sanaladi. 
Bugungi kunda turli optik xotirlovchi qurilmalar (videodisklar, optik 
disklar) keng tarqaldi. Ulardan foydalanish matnli grafik axborotni bir 
vaqtda birgalikda yozish imkonini beradi, shu bilan birga, uni qayta tiklashda 
yuqori sifatli tasvir paydo bo‘ladi. Magnit yozuvdan farqli o‘laroq, optik 
disklardagi yozuv istalgan sondagi qayta tiklashlarda ham yomonlashmaydi. 
Kompyuterlar ishining dasturiy-matematik ta’minoti yuqori texnologik 
ishlab chiqarish taraqqiyotining muhim yo‘nalishi hisoblanadi. Shuningdek, 
texnik va dasturli AT ham mavjud bo‘lib, ularga quyidagilar kiradi:

Download 0,86 Mb.