235
Rasmda, boshlangʻich narx
0
P
boʻlganda
umumiy foyda
0
0
0
0
E
B
A
P
toʻrtburchak yuzi bilan ifodalansa, narx oshib
1
P
boʻlganda
umumiy
foyda qiymati ham oshadi va
1
1
1
1
E
B
A
P
toʻrtburchak yuzi bilan
ifodalanadi.
Shuni ham eslatish oʻrinliki, firma
qisqa muddatli oraliqda har
doim ham foydani maksimallashtiravermaydi. Koʻp hollarda oʻzgarmas
xarajatning oshib ketishi umumiy oʻrtacha xarajatni oshirib yuboradi
(12.5-rasm).
Natijada, foydani maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi
*
Q
da narx
P
oʻrtacha umumiy xarajatdan kichik boʻladi, ya’ni
)
(
Q
ATC
P
va shuning uchun
BE
ishlab chiqarishning oʻrtacha yoʻqotishiga
(zarariga) teng. Shtrixlangan
PEBM
toʻrtburchak
yuzi firmaning
umumiy yoʻqotishini bildiradi. Lekin, firma qisqa muddatli oraliqda
zarar koʻrsa ham kelajakda narx oshishi yoki ishlab chiqarish
xarajatlarini kamaytirishi evaziga foyda
olish maqsadida ishni davom
ettiradi.
12.6-rasm
. Raqobatlashuvchi firmaning qisqa muddatli
oraliqdagi yoʻqotishlari.
ATC
E
B
P=MC
MC
P
AVC
M
P
Q
Q
*
0
236
Umuman olganda, raqobatlashuvchi firma qisqa muddatli oraliqda
ishlab chiqarishni davom ettirishi yoki davom ettirmasdan ishlab
chiqarishni toʻxtatishi toʻgʻrisidagi qarorni qabul qilishda firma oʻz
daromadini umumiy oʻrtacha xarajat bilan emas, balki faqat oʻrtacha
oʻzgaruvchan xarajat bilan taqqoslaydi.
Nima uchun deganda,
oʻzgarmas xarajatlar sarflanib boʻlingan va ularni firmani yopganda
ham kamaytirib boʻlmaydi. Shuning uchun ham narx oʻrtacha
oʻzgaruvchan xarajatdan yuqori boʻlib, oʻrtacha umumiy xarajatdan
past boʻlganda firma kelajakda foydaga
chiqish maqsadida ishlab
chiqarish zarar ishlasa ham oʻz faoliyatini davom ettiradi va shu bilan
birga umumiy zararni minimallashtirishga harakat qiladi. Nima uchun
deganda, bu narx oʻrtacha
umumiy xarajatdan kichik
AC
P
boʻlgani
bilan, u firmaning oʻzgaruvchan xarajatlarini (xomashyo sarfi, ish
haqini) qoplaydi, bundan tashqari oʻzgarmas xarajatning ham ma’lum
qismini qoplaydi.
Umumlashtirib aytadigan boʻlsak, raqobatlashgan bozorda harakat
qilayotgan firma qisqa muddatli oraliqda xarajatlari bilan daromadlarini
taqqoslagan holda foydani maksimallashtirishda chekli mahsulot va
ishlab chiqarishni toʻxtatish qoidasiga amal qiladi.
Chekli mahsulot qoidasiga koʻra firma
mahsulot ishlab chiqarish
hajmini chekli daromad bilan chekli xarajatni tengligini ta’minlaydigan
darajada ushlab turishga harakat qiladi
)
(
MR
MC
.
Ishlab chiqarishni toʻxtatish qoidasiga koʻra firmaning iqtisodiy
foydasi har qanday ishlab chiqarish hajmida noldan kichik boʻlsa, ya’ni
raqobatlashgan bozordagi narx oʻrtacha oʻzgaruvchan xarajatdan kichik
boʻlsa
)
(
Q
AVC
P
(7.7-rasmda V nuqta), firma yopiladi (ushbu bozordan
ketadi, faoliyatini tugatadi). V nuqta firmaning yopilish nuqtasi
hisoblanadi.
