-rasm. Ish haqining oʻsishi natijasida ish vaqtining oʻsishi

305 
daromad samarasi, oʻrnini bosish samarasidan oshib ketadi (9-rasm). 
Natijada ish vaqti 
2
2
24 t
T


dan 
1
1
24 t
T


gacha qisqaradi. 
 
 
9-rasm. Daromad samarasi oʻrnini bosish samarasidan ortiq boʻlgan 
hol, 0t
0
, 0t
1
, 0t
2
 lar boʻsh vaqt, t
0
N, t
2
N va t
1
N lar ish vaqti 
Shaxsning boʻsh vaqti esa 
2
0t
dan 
1
0t
ga oʻsadi. Boʻsh vaqt 
qimmatini ortishi, ish haqi oshganda individual shaxsning mehnat taklifi 
chizigʻi manfiy yotiqlikka ega boʻladi (10-rasm). 
 
10-rasm. Ish haqi oshganda ish kunini qisqarish
 
14.2.Taklif chizigʻi yotiqligi. 
Ish haqi oʻsishining dam olish vaqti bilan ishlash vaqti 
oʻrtasidagi nisbatga ta’siri. Odatda ish haqi oshganda, koʻpchilik 
M
1
E
1
A 
R
1
M 
U
1
E
0
R
0
E
2
R
2
U
2
t
2
t
1
0 
t
0
B 
N 
Umumiy vaqt 
soat kun 
Daromad 
so`m 
W, so`m 
/soat 
S
L
W
2
W
1
Bir kundagi 
ishhaqi 
T
2
T
1

306 
koʻproq ishlab, koʻproq daromad olishga harakat qiladi. Lekin, ish vaqti 
oshgan sari boʻsh vaqtning ham qimmati oshib boradi. Inson ma’naviy 
oʻsishga ham intiladi. Demak, ish vaqtining oʻsishi oʻz chegarasiga ega. 
Nima uchun deganda, insonlar, ishlab topgan daromadini koʻproq zavq 
olish uchun, dam olishga sarflaydilar. 
Ish vaqti ma’lum vaqtgacha oʻsgandan keyingi ish haqining oʻsishi, 
ish vaqtini qisqarishiga olib keladi. Ish haqi oshganda oʻrnini bosish 
samarasi hamda daromad samarasi mavjud boʻladi. Oʻrnini bosish 
samarasida yuqoriroq ish haqi, ishchining real daromadini oshiradi. 
Ishchi koʻp daromad olganda, u koʻproq ne’matlarni sotib oladi, ushbu 
ne’matlardan biri, yaxshi dam olishdir. 
Agar ishchi dam olishga koʻproq mablagʻ sarflasa, daromad 
samarasi (daromadning oshishi), uni kamroq ishlashga undaydi. 
Daromad samarasi juda ham katta boʻlganda, ishchi ish vaqtini 
qisqartiradi va mehnat taklifi chizigʻi pastga yotiq boʻladi. 
Ish haqining birinchi bosqichida 
1
W
dan 
2
W
ga oʻsishi, ish vaqtini
1
t
dan 
2
t
soatga oshiradi. Bu erda oʻrnini bosish samarasi daromad 
samarasidan yuqori boʻladi. Ish haqining ikkinchi bosqichidagi 
2
W
dan 
3
W
ga oʻsishi, ish vaqtiga ta’sir qilmaydi, ishchi 
2
t
soat ishlaydi, oʻrnini 
bosish samarasi daromad samarasiga teng. Uchinchi bosqichdagi ish 
haqining 
3
W
dan 
4
W
ga oʻsishi, ish vaqtini 
2
t
dan 
4
t
ga qisqartiradi, 
oʻrnini bosish samarasi daromad samarasidan kam boʻladi. 
Koʻrinib turibdiki, daromadning oʻsishi dam olishga boʻlgan talabni 
oshiradi. Ushbu hol ish vaqtini qisqarishi va dam olish vaqtini oshishida 
oʻz ifodasini topgan. Ish haqining oshishi bilan birga dam olishning 
narxi ham oshadi. 
Odatda, rivojlangan mamlakatlarda aholining oʻrtacha daromadi, 
rivojlanayotgan mamlakatlardagi aholining oʻrtacha daromadidan ancha 
yuqori boʻlgani uchun, ular koʻproq dam olishga harakat qiladi 

307 
(Daromad 
samarasi, 
oʻrnini 
bosish 
samarasidan 
yuqori). 
Rivojlanayotgan davlatlarda ish haqi past boʻlgani uchun, ish haqining 
oʻsishi, ishchilarni koʻproq vaqt ishlab, koʻproq daromad qilishga 
undaydi (oʻrnini bosish samarasi, daromad samarasidan yuqori boʻladi). 

Download 7,53 Mb.