62
4.16-rasm. Еlastiklik koеffitsiyentlarini hisoblash
4.16-rasmda keltirilgan buyruqlarni ketma-ket bajarish natijasida o‗zgaruvchilar
bo‗yicha еlastik koеffitsiyentlariga еga quyidagi 7-jadvalni hosil qilamiz.
4.7-jadval
Ko‗plikdagi regressiya tenglamasi koеffitsiyentlari, standartlashtirilgan
koеffitsiyentlar va еlastiklik koеffitsiyentlari
Scaled Coefficients
Date: 01/25/18 Time: 21:51
Sample: 1 76
Included observations: 76
Standardized
Elasticity
Variable
Coefficient
Coefficient
at Means
X5
0. 714090
0. 159876
2. 694371
X4
-0. 644238
-0. 181821
-0. 281502
X3
1. 091209
0. 130988
0. 409367
X2
2. 814424
0. 237464
0. 932311
X1
0. 432715
0. 464462
1. 198299
C
-80. 32901
NA
-3. 952845
E
lasticity at means qiymatlari
Y X Э i i i
formula bo‗yicha hisoblangan.
4.5. Iqtisodiy sistemologiyaning masalalari va ularni yechish usullari Yuqorida
keltirilgan
iqtisodiy-matematik
usulning
iqtisodiy
tahlilda
qo‗llanilishi xo‗jalik jarayonlarini iqtisodiy-matematik modellashtirish uslubiyati va
tahlil usullari hamda masalalarining ilmiy asoslangan tavsiflanishiga tayanadi.
Optimallikni tavsiflash belgisi bo‗yicha barcha iqtisodiy-matematik modellar
(masalalar) ikki guruhga bo‗linadi: optimallashtiriluvchi va optimallashtirilmaydigan.
63
Agar usul yoki masala berilgan optimallik mezoni bo‗yicha yechimni izlash imkonini
bersa, unda bu usulni optimallashtiruvchi usullar guruhiga kiritiladi. Agar yechimni
izlash usuli optimallik mezonisiz olib borilsa, bunday holatlarda foydalaniladigan
usul optimallashtirilmaydigan usullar guruhiga kiritiladi.
Aniq yechimni olish belgisi bo‗yicha barcha iqtisodiy-matematik usullar aniq
va taqribiy usullarga bo‗linadi. Agar usul algoritmi berilgan optimallik mezoni
bo‗yicha yoki u usulsiz faqat yagona yechimni topish imkonini bersa, bu usul aniq
usullar guruhiga kiritiladi. Agar yechimni topishda stoxastik ma‘lumotlardan
foydalanilsa va masalaning yechimini har qanday aniqlik darajasi bilan topish
mumkin bo‗lsa, foydalanayotgan usul taqribiy usullar guruhiga kiritiladi. Taqribiy
usullar guruhiga belgilangan optimallik mezoni bo‗yicha yagona yechim olish
kafolatlanmagan sharoitdagi usullar ham kiritiladi.
Shunday qilib, tavsiflashning faqat ikkita belgisidan foydalanib, barcha
iqtisodiy-matematik usullarni to‗rt guruhga bo‗lish mumkin:
1) Optimallashtiruvchi aniq usullar.
2) Optimallashtiruvchi taxminiy usullar.
3) Optimallashtirilmaydigan aniq usullar.
4) Optimallashtirilmaydigan taxminiy usullar.
Optimallashtiruvchi aniq usullarga optimal jarayonlar nazariyasi usullari,
matematik dasturlashning ba‘zi bir usullarini va operatsiyalarni tadqiq qilish
usullarini kiritish mumkin.
Optimallashtiruvchi taxminiy usullarga matematik dasturlashning alohida
usullarini, operatsiyalarni tadqiq qilish usullari, iqtisodiy tizim usullari, еkstremal
еksperimentlarni rejalashtirish nazariyasining matematik usullarini, еvristik usullarni
kiritish mumkin.
Optimallashtirilmaydigan aniq usullarga еlementar matematika usullari va matematik
tahlilning klassik usullari, еkonometrika usullari kiritiladi.
Optimallashtirilmaydigan taxminiy usullarga statistik sinovlar usuli va
matematik statistikaning boshqa usullari kiritiladi.
64
Yuqorida
keltirilgan
sxemada
iqtisodiy-matematik
usullarning
umumlashtirilgan guruhlari ifodalangan bo‗lib, bu guruhlardagi ba‘zi bir usullardan
turli iqtisodiy masalalarni yechishda foydalaniladi.
Xo‗jalik faoliyatini tahlil qilishda qo‗llaniladigan usullarni balansli va omilli
guruhlarga ajratish katta ahamiyatga еga. Balans usullari – bu tarkib, proporsiya,
nisbatlarni tahlil qilish usulidir.
