131
)
(
)
(
)
(
t
X
t
J
t
S
formula bo‗yicha aniqlanadi.
Jamg‗arma me‘yorini miqdori bilan iqtisodiy o‗sish sur`ati o‗rtasida uzviy
aloqa mavjud. Bu bog‗liqlikni
ifodalash uchun V(t) parametri belgilanadi. U milliy
daromadning joriy o‗sishi bilan asosiy ishlab chiqarish fondlariga (ya‘ni, sarflangan
kapital samarasining darajasi) sof kaptal qo‗yilmalar yig‗indisi o‗rtasidagi
nisbati
xarakterlaydi:
)
(
)
(
)
(
)
(
)
1
(
)
(
t
Y
t
X
t
Y
t
X
t
X
t
U
)
(
)
(
)
(
t
X
t
S
t
Y
bo‗lganligi uchun
)
(
)
(
)
(
)
(
;
)
(
)
(
)
(
)
(
t
U
t
S
t
X
t
X
t
X
t
S
t
X
t
U
еga bo‗lamiz.
Binobarin, milliy daromadning o‗sish sur`ati sarflangan kapital samarasining
jamg‗arma iqtisodiy o‗sish shaklini ifodalaydi. Agar jamg‗arma me‘yori va kapital
qo‗yilma bilan ta‘minlanganlik iqtisodiy o‗sish va oshish (kamayish)
ning mustaqil
parametrlari bo‗lsa, jamg‗arish me‘yori boshqa teng sharoitlarda milliy daromad
o‗sish sur`atlarining proportsional ortishi (kamayishi) bilan birga kechadi. Sarflangan
kapital samaradorligini doimiylik darajasini qabul qilib, Xarrod-Domarning iqtisodiy
o‗sish modeliga еga bo‗lamiz.
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
t
K
q
t
X
t
X
S
t
J
t
J
t
K
t
J
t
Y
t
X
Bunda
K(t) iqtisodiyotdagi asosiy ishlab chiqarish fondlarining hajmini
belgilaydi.
q fondlarning samaradorlik koеffitsiyentidir
q=
X/
K.
Bu modelda
«kechiqish» yo‗q bo‗lganda, iqtisodiy o‗sishning uzoq muddatli sur`ati tenglamasini
chiqarish mumkin:
S
q
t
X
t
X
)
(
)
(
132
Iqtisodiy o‗sishning nazariy modelida yangi ishlab chiqarish quvvatlarini
ko‗rish va o‗zlashtirish ma‘lum vaqtni (lagni), ya‘ni
L va
K o‗rtasidagi vaqt lagi
mavjud) olishi fakti abstraklashtiradi.
Pirovard xilma-xil nisbatdan differentsial tenglama
orqali uzluksiz yozish
shakliga o‗tamiz.
Bunda mehnat unumdorligining o‗sish sur`ati
)
(
)
(
)
(
t
L
t
X
t
q
va uning fond bilan ta‘minlanganligini
)
(
)
(
)
(
t
L
t
K
t
q
bog‗lovchi o‗zaro nisbatga asoslanamiz; bu erda
L(
t)
ijtimoiy ishlab
chiqarishda band bo‗lgan ishchilar sonini ifodalaydi. Demak,
)
(
)
(
)
(
)
(
t
U
t
U
F
t
q
t
q
.
Rejali iqtisodiyot sharoitida ish bilan band bo‗lganlar o‗sish sur`atining
L/
L=
n
qandaydir barqaror еkzogen shakllantiruvchi mavjud deb taxmin qilish mumkin.
Iqtisodiy o‗sishning bir sektorli makroiqtisodiy modeli («Solou modeli»)
quyidagicha yoziladi:
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
t
I
t
K
t
U
t
Y
t
X
n
const
t
L
t
L
t
U
t
U
F
t
q
t
q
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
.
Rasman yuqorida keltirilgan model iqtisodiy rivojlanishning statsionar
trayektoriyasini beradi. Bunda daromadning o‗sishi jamg‗arish me‘yoriga bog‗liq
bo‗lmaydi. Jumladan, (
F chiziqli funksiyasi uchun) biz quyidagini olamiz:
1
n
Y
X
.
Shunga ko‗ra statsionar trayektoriyadagi o‗sish sur`ati jamg‗arish me‘yorining
darajasidan qat‘iy nazar ish bilan bandlikni o‗sishi hamda
va
parametrlari (texnik
taraqqiyot sur`ati) bilan aniqlanadi.
