Inflyatsiya jarayonining sur`atini prognozlash

124 
 
%
100


C
S
Z
 
Bu erda: Z-berilgan davrdagi narxlar indeksi, %; 
S-berilgan davrdagi «bozor savati» narxi; 
S-bazis davrdagi «bozor savati» narxi.
Biroq, bu indeks quyidagi qator sabablarga ko‗ra, inflyatsiyaning real 
darajasidan past bo‗lib chiqadi: 
1. Avvalo, 
odatda, 
«savat» tarkibiga kirmaydigan, yangi turdagi 
mahsulotlarning narxi oshiriladi. Shuning uchun «savat» bo‗yicha hisoblangan 
narxlarning o‗sish indeksi savdodagi barcha tovarlar guruhi bo‗yicha hisoblangan 
indeksdan ancha past chiqadi.
2. Halq iste‘moli tovarlarining chakana narxi tushishi o‗rniga ularning sifati 
pasayishi mumkin. Sifatning pasayishi bu tovarning iste‘mol xususiyati, foydaliligi 
pasayishiga olib keladi, shu bilan bog‗liq holda u foydalilik xususiyati birligidan 
ancha yuqori narxda sotiladi. Shunday qilib, sifat pasayishini narxlar indeksining 
adekvat o‗sishi sifatida ko‗rishga barcha asos mavjud.
3. Ko‗rsatilgan 2 omil qatorida uchinchi, etarlicha qudratli, iqtisodiyot 
defitsitida namoyon bo‗luvchi omil ham ta‘sir qiladi. Halq iste‘moli tovarlarining 
defitsiti inflyatsiyalarning manbai hisoblanadi. Defitsit bilan bog‗liq inflyatsiyaning 
namoyon bo‗lishi shunday narxlarning o‗sishida kuzatiladiki, agar tovarni ochiq 
bozordan xarid qilish imkoni bo‗lmasa, iste‘molchi uni shu narxlarda norasmiy, 
«qora bozor»dan sotib olishga majbur bo‗ladi.
4. Iste‘mol narxlarining o‗sishi ishlab chiqarish xarajatlarining ko‗payishi 
(ulgurji narxlarning o‗sishi) bilan ham bog‗liq bo‗lishi mumkin. Qazib oluvchi 
tarmoqlarda, ayniqsa, yoqilg‗i-еnergetika majmualarida narxlarning o‗sishi ma‘lum 
vaqtdan keyin halq xo‗jaligining barcha sektorlaridagi xarajatlar darajasida «domino» 
printsipi bo‗yicha aksini topadi.
Iste‘mol tovar va xizmatlarining qimmatlashuvi va oqibatda ish haqi va 
ijtimoiy to‗lovlarning ko‗payishi ro‗y beradi.

125 
Demak, narxlar indeksining o‗zgarishi va uning kattaligini prognozlash turli 
xil omillarga bog‗liq: «bozor savati»ning tarkibi, mahsulot sifati, ishlab chiqarish 
xarajatlari va halq iste‘moli tovarlari defitsitining kattaligi. Shuning uchun bu 
indeksni qo‗llash inflyatsiya sur`atlarini prognozlash uchun etarli еmas.
Iste‘mol narxlari o‗sishi ko‗rsatkichini YAIM deflyatorining o‗sish 
ko‗rsatkichlariga o‗zgartirish kerak, degan fikr bor.
 
p
n
N
N
Д

,
Bu erda: D - YAIM deflyatori; 
N
n
- nominal YAIM; 
N
p
- real YAIM.
Ma‘lumki, bu ko‗rsatkichlarning ustunlik va kamchiliklari bor. Narxlar indeksi 
(va mos ravishda o‗sish sur`atlari) nisbatan soddaligi va hisob - kitoblarning 
operativligi bilan YAIM deflyatori indeksi oldida ustunlikka еga. Katta xarajatlarsiz 
narxlar indeksini nafaqat yillik, balki oylik, hatto haftalik oraliqlar uchun aniqlash 
mumkin. Aynan shuning uchun undan turli maqsadlarda keng foydalaniladi - aholi 
daromadlari indeksatsiyasini nazariy tahlilidan to amaliy hisob - kitoblarigacha.

Download 2,88 Mb.