122
9.5. Milliy iqtisodiyotning tarmoq tuzilmasini prognozlash
Strukturaviy
prognozlashda
turli
usullaridan
foydalaniladi:
kombinatsiyalashgan prognozlash, еkspert baholash, еkonometrik modellar, stsenariy
usuli, IMM, shu jumladan, TABni ishlab chiqish usuli.
Bu tenlamalar sistemasi har bir tarmoqning ishlab chiqarilgan oraliq mahsuloti
va belgilangan hajmdagi yakuniy mahsulot ishlab chiqarishni ta‘minlash uchun
ketgan xarajatlarni aniqlash imkonini beradi.
Tenglamalar quyidagi ko‗rinishga еga:
i
n
in
i
i
i
Y
x
a
x
a
x
a
x
....
2
2
1
1
Yoki umumiy ko‗rinishda:
n
j
i
i
j
ij
i
Y
x
a
x
1
,
,
Bu erda: x
i
-, berilgan tarmoqning (i-) yalpi ishlab chiqarish hajmi;
a
ij
- to‗g‗ri xarajatlar koеffitsiyentlari, ya‘ni (j) tarmoq mahsulotlarini ishlab
chiqarish uchun (i) tarmoq oraliq mahsulotlarining xarajat me‘yolari;
Y
i
-berilgan (i-) tarmoq mahsulotining yakuniy noishlab chiqarish iste‘moli
(talab).
Agar barcha tarmoqlarning mahsulotlariga talab aniqlangan (prognozlangan)
bo‗lsa, retrospektiv tahlil asosida olingan bevosita xarajatlar koеffitsiyentlari
(texnologik koеffitsiyentlar)dan foydalanib, tarmoqlarning oraliq mahsuloti va mos
ravishda yalpi mahsuloti hajmini hisoblash mumkin. Lekin, texnologiyalarning
rivojlanishi (FTT) ishlab chiqariladigan mahsulot birligiga yoqilg‗i-еnergetika va
material resurslar xarajatini pasaytirishi va progressiv xom ashyo va materiallarga,
jamlovchilarga sxema va uzellarga o‗tishga imkon berishini ko‗zda tutib, prognoz
hisob - kitoblarda turli variantlardagi FTT prognozi natijalarini hisobga olish zarur.
Asosiy qiyinchiliklar shundaki, prognozni shakllantirishning asosi bo‗lgan
moliyaviy hisobot ma‘lumotlari har xil turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi xo‗jalik
tarmoqlari bo‗yicha tuziladi, TAB еsa «sof» tarmoq printsipiga ko‗ra, ya‘ni matritsa
ustunining har bir qatorida bir turdagi mahsulot bo‗yicha tuzilgan. «Sof» tarmoq
bo‗yicha bog‗liqliklarni aniqlash juda muhim, chunki u ishlab chiqaruvchilarning
123
moliyaviy ta‘minlanganligini va aniq turdagi resurslarning takror ishlab
chiqarishlishini baholash, byudjet va aholi uchun resursni ishlab chiqarishdan
daromadni baholash imkonini beradi.
|
