135
Masalan, ishlab chiqarilgan mahsulotga bir nechta omillar, ya‘ni ishchilar soni
va asosiy fondlar o‗z ta‘sir kuchini ko‗rsatadilar. O‗z navbatida, ishchilar soni aholi
soni bilan va asosiy fondlar miqdori kapital qo‗yilmalar bilan bog‗langan.
Buning natijasida еkonometrik tenglamalar tizimi quyidagi ko‗rinishda
yozilishi mumkin:
Y = f (OPF, PPP)
PPP = f(L)
OPF = f (KK),
bu yerda
Y - asosiy ko‗rsatkich,
RRR - ishchilar soni,
OPF - asosiy fondlar hajmi,
L -
aholi soni,
KK - kapital qo‗yilmalar.
v) tizimga dinamik xususiyatga еga bo‗lgan tenglamalar kiradi.
Bu tizimga
kiradigan tenglamalar faqatgina har biri vaqt davrida bog‗lanishi
borligini
aniqlamasdan, ilgari bo‗lgan omillararo bog‗lanishini
borligini ham tahlil qilish
mumkin (
t-1).
Masalan, bir jarayon tahlil еtish uchun va uni asosiy ko‗rsatkichlarni prognoz
davriga hisoblash uchun berilgan ma‘lumotlar asosida, ya‘ni yalpi mahsulot (
VAL),
ishchilar soni (
RRR), asosiy fondlar (
OPF), ish haqi fondi (
ZAR), kapital qo‗yilmalar
(
KV), har yili ishga kirgizadigan asosiy fondlar (
OWF) kabi ko‗rsatgichlarni
tenglamalar tizimi orqali ezib chikamiz:
VAL = f(OPF, PPP)
(1)
PPP = f(VAL, ZAR)
(2)
ZAR = f(VAL, KV)
(3)
OWF = f(KV, OPF)
(4)
OPF = f(OPF(-1), KV)
(5)
KV = f(FN)
(6)
FN = f(ND)
(7)
Yukorida keltirilgan tenglamalar tizimi bir biri bilan bog‗lanib,
ketma-ket
hisoblanadi, ya‘ni (7)
tenglama yechilib, uni natijalari omil sifatida (6)
tenglamaga
kapital quyilmalar hisoblash uchun ishlatiladi. Uz vaqtida (6) tenglamani natijalari (5)
tenglamani yechish uchun ishlatiladi.
136
Bu еkonometrik tenglamar tizimida prognoz vaqtiga bir ko‗rsatkich aniqlanib,
uni natijasi orqali kolgan asosiy ko‗rsatkichlarni aniqlash mumkin.
Model
iqtisodiyotga mos bo‗lgan yulanishlarni, bog‗lanishlarni aks еttirish kerak.
