17
uchrashib, ularning xohish va istaklarini o‘rganishdi va ishlab chiqarish-
ga tatbiq qilishdi.
1.3. Marketing nazariyasi konsepsiyasi va uning evolyutsiyasi
Konsepsiya-lotincha “conception”-so‘zidan olingan bo‘lib, tizim
yoki biror sohaga oid qarashlar, tamoyillar tizimi, dalil (fakt) va
hodisalarni tushunish, anglash va izohlashning muayyan usuli, asosiy
nuqtayi nazar ma’nosini anglatadi
5
. Keng ma’noda konsepsiya so‘zi u
yoki bu faoliyatning samarali amalga oshirilishi uchun zarur bo‘lgan
qarashlar tizimi, deb tushuniladi. Firma konsepsiyasi - firmaning asosiy
faoliyat yo‘nalishi, g‘oyalari,
tadbirkorlik falsafasi, iste’molchi talabi
asosida mahsulot ishlab chiqarish istiqboli yo‘nalishidir. Konsepsiya
komponentlari g‘oya, strategiya, instrumentariy va maqsaddan iborat.
Shu nuqtayi nazardan marketing konsepsiyasi tashkilotning ilmiy
asoslangan g‘oyasi, loyihasi hisoblanib tadbirkorlikni amalga oshirishda
korxonaning samarali strategiyasini ham anglatadi.
Marketing konsepsiyasini o‘zlashtirish oson bo‘lmadi. Marketing
konsepsiyasini birinchilardan bo‘lib Procter & Gamble qabul qildi.
Procter & Gamble kompaniyasi 1837 - yilda
ikki tadbirkorning birga-
likda ish olib borish to‘g‘risidagi kelishuv asosida tashkil etilgan edi.
Kompaniya asoschilari Uilyam Procter kompaniyaga asos solinganga
qadar shamlar ishlab chiqargan bo‘lsa, Djeyms Gambl esa sovun ishlab
chiqargan. Kompaniya o‘zining 1- million dollarlarini 1859-yilda ishlab
topdi. AQShdagi fuqarolar urushi davrida kompaniya shimolliklar
armiyasiga sovun va sham yetkazib berish uchun katta davlat
buyurtmasini qo‘lga kiritdi. Procter & Gamble kompaniyasi taniqli
savdo markalari va brendlarini sotib olish
evaziga muttasil kengayib
bordi. 2003-yilda Germaniyaninig soch bo‘yoqlari ishlab chiqaruvchi
mashhur WELLA kompaniyasi sotib olindi. 2005-yilda Gilette
kompaniyasini sotib oldi. Raqobatda Unileverni yutib, o‘zining sohasi
bo‘yicha yirik kompaniyaga aylandi. Raqobat juda katta edi, yutib
chiqishning yagona bir yo‘li mijozni qanoatlantirish edi. Marketing
konsepsiyasini tatbiq qilgan menejer uchun mijozni qanoatlantirish - bu
foyda olish yo‘lidir, yani shior «Mijoz nuqtayi nazari bilan ishla».
Keyinchalik, turli sanoat sohalari – metall, ko‘mir, qog‘oz, shisha –
kompaniyalari ham marketing konsepsiyasini qabul qila boshladi.
5
“O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti. Toshkent 2003-y.23-bet.
18
Xizmat ko‘rsatish sohalari juda sekinlik bilan marketing konsepsiyasini
qabul qildi.
Marketing konsepsiyasini o‘zlashtirish oson bo‘lmadi. «Banklar
bank xodimlari uchun qulay bo‘lgan bir necha soat ochiq, mijozlar
uchun qulay paytda yopiq bo‘ladi. Tushlik paytida va soat 16 dan keyin
yopiq bo‘ladi. Mijozni qanoatlantirishga ketadigan xarajatlar va xarajat
talab qilmaydigan harakatlar talab qilinadi.
Marketing konsepsiyasi korxonaning amaldagi
yoki rejalashtirila-
yotgan faoliyatining strategik tahlili asosida ishlab chiqilishi kerak. Uni
ishlab chiqish quyidagi bosqichlardan iborat:
• Ichki va tashqi muhitning strategik tahlili.
• Korxona va marketing faoliyatining maqsadlarini aniqlash.
• Marketing strategiyasiniasoslash.
• Kutilgan natijaga erishish uchun tegishli marketing usullarini
tanlash.
Marketing va tadbirkorlik borasida jahon amaliyoti marketing
evolyutsiyasida quyidagi konsepsiyalarni asoslab ko‘rsatdi:
1. Ishlab chiqarish.
2. Tovar.
3. Sotuv.
4. An’anaviy.
5. Ijtimoiy – etik.
6. O‘zaro ta’sir marketingi.
Bugun boshqaruvda marketing faoliyati bilan shug‘ullana borib, bir
qancha konseptual yondashuvlarni qo‘llash mumkin: ishlab chiqarishni
va tovarni mukammallashtirish, tijorat kuchlarini jadallashtirish,
iste’molchilarga yo‘naltirilgan marketing yondashuvi,
ijtimoiy-etik mar-
keting.
Marketing konsepsiyalarining rivojlanishi bozorning rivojlanish
bosqichlariga mos keladi.
Tavsiya qilingan konsepsiyalar barcha davlatlar uchun etalon yoki
norma bo‘lib xizmat qiladi, degan fikr noto‘g‘ri. Marketing evolyutsiya-
si har bir mamlakatdagi bozor munosabatlarining rivojlanish bosqichiga,
tadbirkorlik faoliyatining tashkil etilganligiga qarab turlicha bo‘lishi va
konsepsiyalar ham o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lishi mumkin.
Marketingning korxona ishlab chiqarish,
savdoga oid faoliyatini
boshqarish tizimi sifatida rivojlanish tarixi bozorning rivojlanishi bilan
mustahkam bog‘liq.
