|
O'zbekiston respublikasi oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi
|
| bet | 22/24 | | Sana | 19.02.2024 | | Hajmi | 0,56 Mb. | | #159055 |
Bog'liq OMKT (Amaliy mashg\'ulot)Gidroliz jarayoni. Suv yoki ishkorlar ta`sirida urin olish yoki ikkilamchi almashinish jarayonlariga gidroliz reaksiyalari deyiladi. Kupincha, xlorli xosilalar gidroliz va ishkorli degidroxlorlash reaksiyalarida oralik maxsulot sifatida qo`llaniladi.
Xlorli birikmalarni suv bilan gidroliz juda sekin va kaytar tarzda sodir bo`ladi, shuning uchun jarayonni oxirigacha olib borishi uchun kuchli gidrolizlovchi agentlar, ya`ni NaOH, Ca(OH)2 yoki Na2CO3 suvli eritmalaridan foydalaniladi, ular ishtirokida reaksiya kaytmaydi. Bunda, umuman xlor atomini OH guruxga almashinishi va ishkorli degidroxlorlash sodir bo`lishi mumkin:
С5Н11ОН + НаСl С5Н11Сl + НаОН ® С5Н10 + НаСl + Н2О
Xlorgidrinlarga ishkor ta`sir ettirilganda urin almashinish va glikollar va a-oksidlar xosil kilib parchalanish sodir bo`ladi.
Xlorli birikmalarni gidrolizi va ishkorli degidroxlorlash nukleofil urin almashinish va parchalanish reaksiyalar turiga mansub. Kupincha bu reaksiyalar biomeolekulyar mexanizm asosida sodir bo`ladi. Gidrolizning dastlabki boskichida gidrolizlovchi agent xlor boglangan uglerod atomiga xujum qiladi (SN2 mexanizm buyicha), avvalgi bogni uzulishi xisobiga yangi bog xosil bo`ladi. HCl ajratilganda, OH-ionning xujumi -uglerod atomidagi vodorod atomiga karatilgan bo`ladi (E2 mexanizm).
Ikkala mexanizmni quyidagicha ifodalash mumkin:
Yuqorida kursatilganidek, xlorli birikmalarga ishkor ta`sir etganida paralel ikki reaksiya: urin almashinish va HCl ajralishi sodir bo`lishi mumkin, lekin ulardan bittasi maksadli xisoblanadi.
Bu reaksiyalarga temperatura, muxitning xossasi, gidrolizlovchi agent tanlash kabi omillar ta`sir kursatadi.
Yuqoridagi reaksiyadan ma`lum bo`lishicha urin almashinish reaksiyalarida gidrolizlovchi agent uglerod atomiga xujum kilib, uzining nukleolefil xossalarini namoyon kilsa, parchalanishda esa uglerod atomi bilan boglanib uzini asosligini namoyon qiladi. Xulosa kilganda, urin almashinishda yuqori nukleolefillikka ega bulgn kuchli asos kerak bo`ladi, HCl parchalanishda esa uncha yuqori nukleofillikni namoyon kilmaydigan kuchli asos kerak bo`ladi. Masalan, NaOH yoki Ca (OH)2
Suv bilan gidroliz kilganda oralik maxsulot sifatida oddiy efir xosil bo`ladi. Uning xosil bo`lishini quyidagicha tushuntirish mumkin, reaksiyaning birinchi maxsuloti spirt, ishkor bilan kislota-asosli tez almashinishi natijasida alkogolyat xosil bo`ladi, u esa xlorli xosila bilan uzaro reaksiyaga kirishadi:
Xlorli xosilalarning gidroliz jarayonlarini ikki asosiy turi orkali xlorolefinlar va -oksidlar olish mumkin.
|
| |
