70
1-asosiy savol bayoni: O`qitish metodi sifatida
tadqiqotlar o’quvchilarga inson
hatti-harakatiga nisbatan savollar qo’yishni o’rganishga va ularga javoblarni esa
faktlarni jiddiy tahlil qilish yordamida topishga ko’maklashadi.
Tadqiqot usulida o’qitish o’quvchilarda savol qo’yish jarayonida va javob
qidirishda qiziqish uyg’otishni nazarda tutadi.
Tadqiqot metodi bo’yicha o’qitish o’quvchilarni amaliy-ilmiy izlanish jarayonida
bevosita qatnashishini ta`minlaydi. Bunday yondashishning maqsadlaridan biri,
mustaqil fikrlaydigan va aniq bilim olish tizimiga ega bo’lgan o’quvchilarni
shakllantirishdan iborat.
Muammolarni aniqlashda va berilgan ma`lumotlarni tahlil qilish davomida
o’quvchilar hissiyotlarga berilishdan chetlanishga va ob`ektiv bo’lishga o’rganadilar.
Ular har qanday bilim nisbiy ekanligini, yangi ma`lumotlar paydo bo’lishi
bilano’zgarishining mohiyatiga tushunib etadilar. O`quvchilar o’zlarining taxminlarini
tekshirishni va turli xil axborotlar va mantiqlarni qo’llashni o’rganadilar.
O`qitishning tadqiqot usuli, olingan ma`lumotlarni tahlil qilish jarayonida
o’quvchilarning yuksak darajada fikrlashlari uchun imkoniyat yaratadi.
Ushbu metod bo’yicha ta`lim olayotgan o’quvchilar fan bo’yicha chuqur bilimga
ega bo’ladilar, yangiliklarni tahlil qilishda barqaror malakaga ega bo’ladilar.
Tadqiqot metodi bo’yicha o’qitish muammoni tuza bilishdan, uni qo’ya bilishdan
va ifodalashdan boshlanadi. O`quvchilarga kutilmagan, noma`lum voqea va hodisa
tanishtiriladi. Muammo yoki hodisa bilan tanishganlaridan so’ng, ular shu muammoni
echishning yo’llarini yoki hodisani tushuntirish variantlarini taklif qilishlari va savollar
berishlari lozim. Agar dars ochiq xarakterda bo’lsa, qaralayotgan muammoni yaxshiroq
tushunish va echish uchun axborot manbalarini, ma`lumot va dalillarni o’quvchilarning
o’zlari topishadi. Ba`zi bir o’qituvchilar o’quvchilarga ma`lumotlarni kutubxonadan
yoki kompyuterdan izlash vazifasini beradilar. Ba`zi darslarda esa ma`lumotlarni,
axborotlarni o’qituvchining o’zi o’quvchilarga beradi, o’quvchilar bu ma`lumotlarni
o’rganadilar va qonuniyatni qidiradilar hamda o’zlari ilgari surgan dastlabki
gipotezalarini(farazlarini) tekshirib ko’rishga intilishadi, kiziqishadi. Nihoyat olingan
dalillarga, natijalarga asoslanib o’quvchilar xulosalar chiqarishadi. Ular o’zlarining
gipotezalarini qayta ko’rib chiqadilar, olgan natijalariga asoslanib yanada asosliroq
tushuntira oladilar va yangi muammolarni qo’ya oladilar va ochishga kirishadilar.
O`qitishning bunday usuli o’z oldiga ikkita maqsadni qo’yadi:
- ilmiy metodlarni qo’llashni o’rganish va mazmunni o’zlashtirishga yordam
berish;
- tadqiqot metodidan foydalana olish axborot(informatsiya) yig’ish kabi
muhimdir.
Tadqiqot metodining afzalliklari quyidagilardan iborat:
- haqqoniy va mustaqil fikrlash qobiliyatlarini shakllantirishga yordam beradi;
- dalillarga e`tiborli va hurmat bilan munosabatda bo’lishni tarbiyalaydi;
- barcha bilimlarning nisbiy ekanligini tushunishga yordam beradi;
- mantiqiy fikrlashga o’rgatadi;
- yuzaki echilgan masalalar, muammolarga ishonchsizlik bilan qarash
munosabatlarini tarbiyalaydi;
- oliy darajadagi fikrlashga turtki beradi;
71
- nafaqat mazmunni o’zlashtirishga, shuningdek ijodiy va mantiqiy fikrlashni
rivojlantiradi, muammoni echish malakalarining hosil bo’lishiga yordam
beradi.
Tadqiqot metodining kamchiliklari quyidagilardan iborat:
- ko’p vaqt talab qiladi;
- o’quvchidan muammolarni echish va strategik rejalashtirish malakalariga ega
bo’lishda rivojlangan ijodiy tafakkurni talab etadi;
- o’qituvchi “bilim beruvchi” bo’lib qolmay, balki undan o’quvchini mantiqiy
asoslangan xulosa chiqarishga mohirona yo’naltirish talab etiladi.
