Adresli shina
. Bu shinadan yuboriladigan ma‘lumotlar operativ xotira yacheykalarining adresi
deb tushuniladi. Xuddi shu shinadan protsessor bajariladigan komandalar adresini va shu komandalar
ishlatadigan ma‘lumotlarni o‗kiydi. Zamonaviy protsessorlarda adresli shina 32-razryadli, ya‘ni u 32
uzatgichdan iborat.
Ma‘lumotlar shinasi.
Bu shina orqali operativ xotiradan protsessor registrlariga(va teskari)
ma‘lumotlar nusxasi ko‗chiriladi. Intel Pentium protsessorlarida ma‘lumotlar shinasi 64-razryadli va
bir kataktda 8-baytli ma‘lumot qayta ishlashga tushadi.
Komandali shina.
Bu shina orqali operativ xotiradan protsessor bajarishi uchun komandalar
kelib tushadi. Komandalar bayt ko‗rinishida taqdim etiladi. Oddiy komandalar bir baytga kiritiladi,
biroq ba‘zi komandalar bajarilishi uchun 2, 3 va undan ortiq bayt kerak bo‗ladi. Ona platadan shina
faqat protsessor bilan bog‗lanish uchungina emas, u ona platadagi ichki qurilmalar, hamda ona plataga
ulanadigan boshqa qurilmalar bilan ham bog‗lanishga xizmat qiladi.
SHuning uchun bu elementlar arxitekturasidan PK unumdorligi o‗zgaradi.
Ona plataning asosiy shina interfeyslari:
ISA (Industry Standard Architecture). Sistemali blokning barcha qurilmalarini o‗zaro bog‗lash
imkonini beradi, shuningdek yangi qurilmalarini standart slotlar orqali oddiy ulanishni ta‘minlaydi.
O‗tkazish imkoniyati 5,5 Mbayt/s ni tashkil etadi. Zamonaviy kompyuterlarda faqatgina katta
o‗tkazish imkoniyatini talab qilmaydigan tashqi qurilmalar (musiqa kartalari, modem va boshqalar)
qo‗shimcha ulanishga moyil.
EISA (Extended ISA) ISA stanlartining kengaytirilgani. O‗tkazish imkoniyati 32 Mbayts gacha
oshirilgan. Bu standart ham ISA standarti kabi o‗z imkoniyatlarini namoyon qilib bo‗lgan. Kelgusida
bu interfeys platalarini chiqarish tugatiladi.
VLB (VESA Local Bus) VESA lokal shinasi standartining interfeysi. Asosiy shinadan
foydalanmagan holda, lokal shina protsessorni operativ xotira bilan bilan bog‗laydi. U asosiy shinaga
nisbatan yuqori chastotatada ishlaydi va ma‘lumot uzatish tezligini oshirish imkonini beradi.
Keyinchalik lokal shinaga videadapter ulash uchn interfeys "qo‗shildi" ("vrezali"). Bu interfeys yuqori
o‗tkazish imkoniyatini talab etadi. SHu sababdan VLB standarti, quyidagi xarakteristikalari bilan
paydo bo‗ldi: 130 Mbayt/s - o‗tkazish imkoniyati, ishchi takt chastotasi 50MGts, biroq shinaga
ulanadigan qurilmalar soniga bu bog‗liqki, uning asosiy kamchiligi hisoblanadi.
PCI (Peripherial Component Interconnect) Pentium protsessori asosida PK ga tashqi
qurilmalarni ulash standarti. Mazmuni bo‗yicha u raz‘emli lokal shina interfeysi, tashqi
komponetalarni ulashga ishlatiladi. Mazkur interfeys MGts gacha shina chastotasini qo‗llab
quvvatlaydi va ulanadigan qurilmalar nechta bo‗lishidan qat‘iy nazar 264 Mbayt/s ga yaqin tezlikni
ta‘minlaydi.
Mazkur standartning yangilik tomoni u plug-and-play mexanizmini qo‗llashidir. Mazmunan bu
quyidagini anglatadi PCI shinasi raz‘emiga tashqi qurilmani fizik ulash amalga oshirilgach, ulangan
qurilmani avtomatik konfiguratsiyasi (konfiguratsiyaga kiritish, qo‗shish) yuz beradi.
FSB (Front Side Bus). Pentium Pro protsessoridan boshlab operativ xotira bilan bog‗lanish
uchun mahsus FSB shinasidan foydalaniladi. Bu shina 100-133 MGts chastotasida ishlaydi va
o‗tkazish qobiliyati 800 Mbayt/s ga teng. FSB shinasi chastotasi uning asosiy parametridir, aynan u
ona plata spetsifikatsiyasini ko‗rsatadi. Endilikda PCI shinasiga faqat yangi tashqi qurilmalarni ulash
vazifasi qoldi.
AGP (Advanced Graphic Port). Videoadapterlarni ulash mahsus shina interfeysi. PCI
shinasining parametrlari tezlik bo‗yicha videoadapterlar talablariga javob bera olmagani tufayli
yaratilgan. Bu shina chastotasi - 33 66 MGts, o‗tkazish qobiliyati 1066 Mbayt/s gacha.
USB (Universal Serial Bus). Bu interfeys kompyuterga periferiya qurilmalarini ketma-ket ulash
yangi usulidagi universal standart hisoblanadi. U 256tagacha turli ketma-ket interfeysli qurilmalar
ulash imkonini beradi, yana bu qurilmalar zanjir shaklida ulanishi mumkin. USB shinasi nisbatan
kichik va 1,55 Mbit/s ni tashkil etadi. Bu standart yutug‗i, qurilmani kompyuterni o‗chirmay "qaynoq
rejimda" ulash, shuningdek, bir nechta kompyuterni oddiy tarmoqqa mahsus apparat va programma
ta‘minotisiz bog‗lash (ulash) dir.
