metodologik manba
Prezidentimiz Islom Karimov asarlarida jamiyatning siyosiy, iktisodiy va ma`naviy
soxalarida isloxotlarni erkinlashtirish va chukurlashtirish, mamlakat xavfsizligini
ta`minlash bo’yicha bayon etilgan fikrlari, «Milliy istiklol g’oyasi: asosiy
tushuncha va tamoyillar»da oilaga taallukdi g’oyalar, milliy falsafaning ustuvor
tushunchalari asos kilib olindi. SHu ma`noda oilaviy ta`limdagi asosiy tarbiyaviy
g’oyalar xam kuyida-gilarga xizmat kiladi:
-
Vatan ravnaki;
-
Yurt tinchligi;
-
Xalk farovonligi;
-
Komil inson tarbiyasi;
-
Ijtimoiy xamkorliq
-
Millatlararo totuvliq
-
Dinlararo bagrikenglik (tolerantlik).
Oilaviy ta`lim kontseptsiyasi
O’zbekiston Respublikasida amalda mavjud
bo’lgan krnuniy xujjatlarga:
a) O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi;
b) Oila Kodeksi;
v) Fukarolik Kodeksi;
g) Mexnat Kodeksi;
1.
D.R.Xoliqov ―Oilaviy ta`lim: nazariya va amaliyot‖ (Monografiya)
Toshkent ―Fan va texnologiya‖ 2010 y. (152-156 betlar)
215
d) «Fukarolarning o’zini-o’zi boshqarish organlari to’g’risidagi» O’zbekiston
Respublikasi Konuni;
e) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining oila, ona va bolalikni ijtimoiy
muxofaza kilishga doir farmon farmoyishlari;
j) O’zbekiston
Respublikasi
Vazirlar
Maxkamasining
karorlari
va
farmoyishlari;
z) Vazirlar Maxkamasi tomonidan Respublika Prezidentining tashabbusi bilan
oila, onalik va bolalikni ijtimoiy muxofaza qilish maksadida kabul kilinayotgan
Davlat dasturlari to’g’risidagi karorlar kiradi.
Kontseptsiyaning asosiy g’oyalari va ulardan kelib chikadigan vazifalarni
bajarish va xayotga tatbik etish ma`lum tashkiliy masalalarni xal kilish orkali
amalga oshiriladi. Xususan, oila va nikox borasidagi konunlarning keng
mexnatkashlar ommasi, xususan, yoshlar ongiga etkazish maksadida:
•
oliy va o’rta maxsus ukuv yurtlarining gumanitar yo’nalishi fakultetlarida
«Oilashunoslik», «Oila pedagogikasi» kurs-larining ukitilishini yo’lga kuyish;
•
mavjud konunlarni maxallalarda targib etish va tushuntirish ishlarini
takomillashtirish;
•
oila va nikox borasidagi xujjatlarning sharxdarini o’zida ifoda etgan ommabop
risola va bukletlarni nashr etish;
•
yosh oilalarning iktisodiy-ijtimoiy makomini kuchaytirish borasida amaldagi
mavjud konunlarga ayrim o’zgartirishlar kiritish;
•
maxalla faollari va xotin-kizlarning konunlar ijrosini nazorat kilish borasidagi
ishtiroklarini faollashtirish.
Yoshlarni oilaviy xayotga tayyorlash borasidagi ishlarni takomillashtirish,
Kontseptsiya ruxiga monand ma`naviy-ma`rifiy ishlarni yaxshilash maksadida:
•
barcha turdagi ta`lim muassasalarida yoshlarni oilaviy xayotga tayyorlash
yo’nalishida uzluksiz ta`lim - tarbiya dasturlari ni ishlab chikib, xayotga joriy
etilishini ta`minlash;
•
oila masalalarini chukur va anik o’rganish, ilmiy-amaliy ishlar samaradorligini
oshirish maksadida pedagogik ta`lim yo’nalishlaridagi oliygoxdarda oilashunoslik
ixtisosligida malakali mutaxasislar - bakalavr va magistlar tayyorlashni yo’lga
kuyish;
•
oilashunoslik masalalari bilan shugullanuvchi amaliyotchilar uchun reja
asosida maksadli ukuv seminarlari va malaka oshirish kurslari tashkil etish;
•
«Oila dorulfununlari» ishlarini takomillashtirish uchun malakali voizlar va
mutaxassislarni joylardagi maxalla faollari zaxirasi xisobidan kupaytirishga
erishish;
•
FXDYO koshida yoshlar maslaxatxonalari ishining muntazam olib borlishini
nazorat kilish;
•
oilashunoslik masalalari bilan shugullanuvchi ilmiy guruxlarga mablag
ajratgan turli jamgarmalar, xorijiy kompaniyalarning davlat soliklarini tulashda
imtiyozlardan foydalanishiga imkon berish;
216
•
oila manfaatlarini ximoya kiluvchi davlat muassasalarini zaruriy ish kurollari -
kompyuterlar, nusxa kuchirish dastgoxlari, kabinet jixozlari, ashyolari, «Internet»
bilan ta`minlashda xokimliklarning yordamini kuchaytirish.
Oilaviy ta`lim kontseptsiyasi umumjaxon tajribalariga asoslangan xolda
yoshlarda umuminsoniy kadriyatlarni karor toptirish, oilaviy xayotga tayyorlash
orkali ularga katta xayotiy yo’llanma berish, oila mustaxkamligi va barkarorligini
ta`minlash xamda ularni oila va nikoxning mukaddasligi xakidagi bilimlar bilan
kurollantirishda kuyidagi vosita va usullardan foydalanishni tavsiya etadi:
•
yoshlarning
ijtimoiy-siyosiy
mavkeini,
akliy-ma`rifiy
saviyasi
ko’rsatkichlarini dunyoning eng tarakkiy etgan mamlakat-laridagi darajasiga
etkazish yo’llarini aniklash xamda xayotga tatbik kilishni ta`minlash;
•
yoshlarning ijtimoiy ximoyalanishini yaxshilash;
•
yoshlar salomatligini muxofaza kilish yo’llarini takomillashtirish;
•
jamiyatimiz tarakkiyoti yo’lida yoshlarning mexnati, akd-zakovati va
bilimidan samarali foydalanish tizimini yaratish;
•
yoshlarni xayotga tayyorlash masalasida milliy urf-odat va kadriyatlar xisobga
olingan milliy dastur namunasini ishlab chikish;
•
umuminsoniy va milliy kadriyatlar asosida yosh oilalarning mustaxkamligini
ta`minlash tizimini barpo etish;
•
oila va nikox to’g’risidagi konun xujjatlarini yoshlar ongiga
singdirishning
yangi tizimini ishlab chikish;
•
yoshlarni xayotga tayyorlash masalalarida joylardagi F\TSr. bo’limlari ishini
takomillashtirish;
•
yoshlarga milliy istiklol g’oyasini singdirishda joylardagi oila markazlari ishini
jonlantirish;
•
fukarolarda oila va nikox institutlariga nisbatan xurmat xissining ustuvor
bo’lishida ilg’or tajribalardan, ajdodlar merosidan keksa avlod vakillarining
tarbiyaviy maktablaridan xamda amaliyotda samara bergan barcha pedagogik va
psixologik vositalardan o’rinli foydalanish;
•
ta`sirchan uslub va vositalarning doimiy monitoringini olib borish.
Oilaning mustaxkamligi oila ko’rayotgan yoshlarning xayotga kay darajada
tayyor ekanligiga, ota-onalarning o’z farzandlarini oila va nikox masalalariga
bilimdonlarcha yondashuviga boglik ekan, bu borada maxallalar xamda ta`lim
muassasalarida olib borila-digan targibot va tashvikot ishlarning samaradorligiga
aloxida e`tibor karatilmogi lozim. Bu ishlarda targibotchi xamda tashvikotchilar
uchun adolat va tenglik karor topgan demokratik jamiyatda oilaviy munosabat
yuksak ideallar: muxabbat, dustlik, birodarlik, o’zaro xurmat-izzat tamoyillari
asosida tuzilishi tushunchasini yoshlar ongiga singdirish.
Bugungi kunda demokratik jamiyat zaminida tarkib topgan axlokiy
me`yorlar xar bir fukaroning o’z oilasiga, bolalari va yakin karindoshlariga to’g’ri
va samimiy munosabatda bo’lishi, lozim xollarda ularga ma`naviy va moddiy
yordam berish yuzasidan kuyidagi tavsiyalarni belgilaydi:
•
maxallalarda, ta`lim muassasalari va tashkilotlarda, axoli va yoshlar o’rtasida
«Oila Kodeksi»da belgilab utilgan xukukiy va axlokiy me`yorlar tushunchasini
217
ilmiy-amaliy seminarlar, anjumanlar, teleko’rsatuvlar va uchrashuvlar orkali keng
xal k ommasiga etkazish;
•
yoshlarga «Oila. Kodeksi»da nazarda tutilgan nikox va oila masalalarida davra
suxbatlari, konunlar yaratuvchi tashkilotlar vakillari bilan uchrashuvlar tashkil
etish va tushuntirish ishlarini olib borish;
•
ta`lim muassasalarida, maxallalarda yoshlarga nikox va oila masalalarida kiska
muddatli ukuv seminarlari tashkil etish;
•
maxdllalar va ota-onalar uchun nikox, va oilaning xukuk va majburiyatlari
to’g’risida metodik tavsiyanomalar ishlab chikish;
•
joylardagi uchrashuvlarda oila borasida xam konun ustuvorligi, oilaviy
shartnomalarning oila a`zolari manfaatlarini ximoya kilishini, tibbiy kurikdan
utishning ma`naviy va tibbiy-biologik axamiyatini tushuntirishga urgu berish;
•
yoshlar va ota-onalar bilan mulokotlarda fikrlarini demokratik mulokotning
barcha tamoyillariga amal kilgan xolda samimiy, sodda, tushunarli va lunda tilda
bayon etishga erishish;
•
targibot va tashvikot ishlarida keng mexnatkashlar ommasi orasidan faol
ziyolilar, tajribali insonlar, oksokollar, xotin-kizlar, maxalla faollari xamda
kobiliyatli, saloxiyatli odamlar bilan ishlash malakasidan okilona foydalanish.
Oilaviy ta`lim kontseptsiyasi doirasida kuyidagi tamoyillar tizimi yaratildi:
1.Oilaning mustaxkamligini ta`minlashga karatilgan xukumat karorlarining
ustuvorligi tamoyili.
2. Oilaning o’z imkoniyatlarini erkin namoyon kila olish tamoyili.
3.Oila a`zosining erkin faoliyat yurita olish tamoyili.
4. Oila a`zosi yuridik shaxs makomida istagan jamoat tashkilotiga a`zo bo’la
olishi tamoyili.
5. Oilaning ichki ishlariga davlat aralashuvining konun orkali takiklanishi
tamoyili.
Ushbu tamoyillar ta`lim - tarbiyani amalga oshiruvchilar uchun eng umumiy
metodologiyaning birinchi kismini tashkil kiladi, ularning amaliyoti uchun muxim
vazifani utaydi. Oilaviy ta`lim - tarbiyani amalga oshiruvchilarning umumiy
metodologik asosining ikkinchi kismini xar bir narsa va xodisaga umumiy
yondashuv tamoyili tashkil kiladi.
Bolaning maktabda olgan ta`lim - tarbiyasi va ota-ona tarbiyasi jarayoni
umumiy tamoyillarning birinchi kismini tashkil kiladi. Bu esa aklli, odobli, bilimli,
mexnatsevar, soglom, milliy gururi yukori, vatanparvar, baynalminal, insonparvar,
jasur, shiddatli, sabr-kanoatli va saxovatli bo’lishni takogo kiladi.
Oilaviy ta`limning ikkinchi kismi didaktikaning 9 printsipini tashkil kiladi.
Bo’lar: bilim berishda ilmiylik, ta`lim oluvchilar imkoniyati va yosh
xususiyatlaridai kelib chiqib, ko’rgazmalilik, muntazamlilik va davomiylik, xayot
bilim boglish, ta`lim va amaliyot birligi, onglilik xamda ta`lim - tarbiyanshp birligi
tamoyillaridir.
Oilaviy ta`limda yukorida ko’rsatib utgan uch turdpgi metodologik asosning
ikkala kismiga xam birday amal kilishi shart, aks xolda kerakli natijaga erishib
bulmaydi.
218
Oilada tibbiy madaniyatni oshirish tizimi xaligacha mavjud emas edi.
SHuning uchun xam oilada tibbiy madaniyatni shakllantirish jarayonini islox kilish
dolzarb axamiyat kasb etadi. Bu muammolarni mamlakatimiz mikyosida echilmay
kelishi kuyidagilarga sabab bulmokda:
1. Malakasiz mexnatning bajarilishi (buning natijasida onalar o’z xududlaridagi
tibbiy muassasaga borib, o’z vaktini sarflamokda).
2. Onalik va bolalik vazifasini tula xis etmaslik.
3.Bolalarning salomatligini ximoya kilish fakat tibbiy xodimlarning ishi deb
karash.
4.Ota-onalarning, ayniksa, onalarning oiladan tanshari mexnat bilan band
bo’lishi.
5.Ota-onalarning dastlabki yordam ko’rsatish malakasiga karatilgan bilimlarni
egallamasliklari.
6. Ota-onalarni tibbiy madaniyatni oshirishga karatilgan
|
