II.2. DVIGATELLARNING SOVITISh TIZIMI

Gaz - 1) uzunlik va masofani oʻlchash uchun moʻljallangan qad. oʻlchov birligi; arshin. Oʻrta Osiyo, shu jumladan Oʻzbekistonning baʼzi joylarida zar deb ham yuritilgan. Qiymati 0,71 m deb qabul qilingan.

1. Moyning moylash xossasi yomonlashadi va buning natijasida ishqalanishga bo’lgan isrof ortadi, detallar yeyilishi va moy sarfi ortadi.

2. Ish aralashmaning alanga olish sodir bo’ladi va u detonasiya bilan yonadi. (karbyurator dvigatellarida.)

3. Qo’zg’aluvchan birikmalarda zazorlar kichrayadi va harakatlanadigan detallarning qadalib ishlashi paydo bo’ladi.

Dvigatel juda sovib ketsa quyidagi hodisalar ro’y beradi.

1. Foydali issiqlik yo’qoladi, yokilgi yomon bug’lanadi, qiyin alangalanadi, sekin yonadi va buning natijasida dvigatelning quvvati pasayadi.

2. Yoqilgi zaralari silindr devorlarida kondensasiyalanib ulardan moyni yuvib ketadi va karterga sizib tushib uni suyultiradi.

3. Porshenlar gruppasi detallari va klapanlarida (o’ta sovitilib yurishi tufayli) smola simon modda paydo bo’ladi, porshen xalqalarida kokslanish yuz beradi. Karbyuratorli dvigatellarda esa yoqilgi yonishida hosil bo’ladigan kislota bug’lari kondensasiyasi tufayli korrozion yeyilishga sabab buladi.

1. Suyuqlik bilan sovitish.

2. Havo bilan sovitish.

Brinchi holda issiqlik suvga uzatiladi undan esa havoga beriladi, ikkinchi holda issiqlik silindr devorlaridan bevosita havoga uzatiladi.

Suyuqlik sifatida antifriz, 24D va « Jiguli» avtomobillarida barcha mavsumli TASOL A-40 suyuqligi ishlatiladi.

Sovituvchi suyuqlikni sirkulyasiyasi usuliga qarab sovitish tizimlari ikki turga bo’linadi.

1. Termosifonli sovitish tizimi.

2. Majburiy sovitish tizimi.

Brinchi usulda sovitish tizimidagi suyuqlik sirkulyasiyasi, sovuq va issiq suvlarning zichliklarining farqi tufayli ruy beradi. Kamchiligi unda suv sirkulyasiyasi nisbattan sekin boradi, bu sistemaning sig’imini oshirishni talab qiladi. Sistemada suv tez bug’lanadi, shuning uchun suv sathini tez-tez tekshirib turish kerak.

Ikkinchi usulda suyuqlik sirkulyasiyasi markazdan qochma nasos bilan hosil qilinadi. Bunda issiq va sovuq suvlar haroratlari farqi 10S dan ortiq bo’lmaydi.

Suv sirkulyasiyasi va ventilyator hosil qilgan havo oqimining intensivligi dvigatel (hosil qilgan) tirsakli valining aylanish chastotasiga bog’lik. Shu sababli tashqi muhit harorati pasayganda va dvigatel yuklanishi kamayganida o’ta sovib qolmasligi uchun dvigatelning issiqlik rejimini rostlash maqsadida, har xil qurilmalar: termostat, radiator pardasi va jalyuzilar ishlatiladi.

Majburan sovitish tizimi bug’ chiqarish trubasi orqali har doim havo bilan tutashsa bunday tizim ochiq tizim deyiladi. Sovitish tizimi bug’ va havo klapanlari birlashtirilgan maxsus qurilma orqali tutashtirilsa bunday tizim yopiq tizim deyiladi, ya’ni tizim atmosferadan uzib qo’yilgan bo’lsa bunday tizim yopiq tizim deyiladi.

Sovitishning yopiq tizimi atmosfera bosimidan bir oz yuqori bosimda ishlaydi.

Natijada suvning qaynash harorati 109-111S ga yetishi mumkin.

Bu usulda dvigatel detallaridan issiqlikning olib ketilishi silindrlarni va ularning kallaklarini havo bilan puflab sovitish amalga oshiriladi.

Motosikllar va motorollerga qo’yiladigan kam quvvatli dvigatellarda detallar harakat vaqtida qarshisidan esgan havo oqimi bilan sovitiladi.

D-37Ye, D-144 kabi dvigatellarda o’qli ventilyator havo oqimini qoplama orqali sovitiladigan sirtlarga haydaydi. Silindrlar va ularning kallaklarining har tomonidan bir tekisda puflanishini qoplama va diflektorlar tizimi ta’minlaydi. Dvigatel silindrlari va silindrlar kallaklarining sovitish sirtlarini kengaytirish uchun qovurg’ali qilib yasaladi.

2. Havo bilan sovitiladigan dvigatellarning massasi va gabarit o’lchami suv bilan sovitiladigan dvigatellarnikidan kichik.

2. Ventilyator yuritmasida indikator quvvatining ancha qismi sarf bo’ladi(8 % gacha),

3. Dvigateldan chiqayotgan havo harorati nisbattan yuqori.

4. Havo harorati 0S dan past bo’lganida dvigatelni yurgizib yuborish qiyin.

1-rasm; D-144 dvigatelining havo bilan sovitish tizimining sxemasi.

1-moy radiatori; 2-qoplama (kojux); 3-qulf; 4-ketingi diflektor- ; 5-silindr; 6-o’rtadagi diflektorni qotirish shpilkasi; 7-o’rta qism diflektori; 8-oldingi qism diflektori; 9-ventilyator rotori; 10-yo’naltiruvchi apparat; 11-himoya setkasi.

Havo bilan sovitiladigan dvigatellarda atrof muhit harorati 5S va undan past bo’lganda to’rga maxsus disk o’rnatiladi. D-37Ye dvigatelida silindr kallagiga termo balon o’rnatilgan.

2. Vaqti-vaqti bilan sovitish tizimi yuviladi.

3. Suv nasosi va ventilyator padshipniklari moylanadi.

4. Mahkamlash joylarini va salniklarni tortish lozim.

5. Ventilyator qayishining tarangligi rostlanadi.

Sovimagan dvigatelga sovuq suyuqlik quyish yaramaydi. Juda qaynoq suyuqlikni soviq dvigatelga birdan quyish mumkin emas.

Radiatordagi suv qaynagan bo’lsa birdan qopqoqni ochish mumkin emas.

Shlamni yo’qotish uchun shlamni yo’qotadigan eritma solinib dvigatel ishlatilib suyuqlik harorati 60S ga yetkaziladi va eritma to’kiladi. Maxsus eritma bilan tizim yuviladi (0,6kg kalsinasiyalangan soda, 0,5 litr kerosin va 10 litr suvdan tayyorlangan eritma).

Suv, vodorod oksid, H2O - vodorod (11,19%) va kislorod (88,81%)dan iborat eng sodda kimyoviy birikma. S. rangsiz, hidsiz suyuqlik (qalin qatlamda zangori rangli). Mol. m. 18,0160. Yerning geologik tuzilishi tarixi va unda xayotning paydo boʻlishi, fizik va kimyoviy muhit, iqlim va obxavoning shakllanishida S.

Nasosdan suv oqsa salnik almashtiriladi.

Radiatorni va ventilyatorni himoya to’rini vaqt-vaqti bilan tozalash kerak.

Ventilyator remenini tarangligi normal bo’lishi kerak.

Avtomobillarda remenni 3-4 kg kuch bilan bosganda remen 1,5-2,5 sm egilishi kerak.

Traktorlarda 4-7 kg kuch bilan bosganda 1,5-2 sm egilishi kerak.

Qayish moy bo’lsa benziga bir ozgina ho’llangan latta bilan artish lozim.

Dvigatel D-144

Silindrlar soni ta

Dvigatelning nominal quvvati kVt

Slindr diametri mm

Porshen yo’li mm

Tirsakli valning aylanish chastotasi

-siqish darajasi,

-havoning ortiqchalik koeffisiyenti,

-qoldiq gazlar temperaturasi, , K

Qo’shimcha ko’rsatgichlar:

-atmosfera bosimi, MPa

(puflovichli dvigatellar uchun MPa)

-atmosfera temperaturasi, K

-qoldiq gazlar bosimi, =0,115 MPa

-yangi zariyadning qo’shimcha qizishi, S

-issiqlikdan foydalanish koeffisiyenti,

-bosimning oshish darajasi,

-yoqilg’i tarkibi,
Ish jism ko’rsatgichlari

Bir kilogramm yoqilg’ini to’la yonishi uchun zarur bo’lgan havo miqdori

Yangi zariyad miqdori

Yonish mahsulotlarining miqdori

bo’lganda

Yonish maxsulotlarining umumiy miqdori:

Yonuvchi aralashma malekulyar o’zgarishining ximyaviy koeffisiyenti

Yangi zaryadning qizishi qabul qilamiz

Kirishda zariyad zichligi

;

bu yerda; -universal gaz doimiysi, =287 J/(kg.gradus)

Kiritish jarayonida bosimning yo’qolishi

; mPa

Qabul qilamiz ; va m/sek

Kiritish jarayoni oxiridagi bosim

; mPa

Qoldiq gazlar koeffisiyenti

;

Kiritish jarayoni oxiridagi temperatura

To’ldirish koeffisiyenti

Politropik siqishning o’rtacha ko’rsatgichlari

( va ) ni qiymatlariga asosan va

Siqish jarayoni oxiridagi bosim va temperatura

b) Qoldiq gazlarning mollar soni

v) Ish aralashma

Toza zaryadning molekulyar o’zgarish koeffisiyenti

Ish aralashmaning molekulyar o’zgarish koeffisiyenti

Yonish maxsulotlarining o’rtacha molyar issiqlik sig’imi

Issiqlikdan foydalanish koeffisiyent

Dastlabki kengayish darajasi

Yonish jarayoni oxiridagi bosim

Dastlabki kengayish darajasi

So’nggi kengayish darajasi

Politropik kengayish o’rtacha ko’rsatkichi,

Qabul qilamiz

Kengayish jarayoni oxiridagi bosim va temperatura

Qabul qilingan temperaturani tekshirish

Xatolik, :

xatolik gacha

Ish siklining indikator ko’rsatgichlari:

Hisobiy indikator bosim

O’rtacha indikator bosimni

Indikator f.i.k.

Indikator nisbiy yoqilg’i sarfi

Dvigatelning effektiv ko’rsatgichi

Mexanik ishqalanishlarni yengish uchun sarf bo’lgan quvvat

;

bu yerda, porshenning o’rtacha tezligi,

Mexanik f.i.k.

Effektiv f.i.k.

Effektiv nisbiy yoqilg’i sarfi

Soatlik yoqilg’i sarfi

Normal temperaturada ishlaganda esa

Farqi

Demak dvigatel sovuq xolda ishlaganda soatiga 2,39 kg yoqilg’i ko’p yoqar ekan.
Issiqlik balansi.

Yoqilg’i bilan dvigatelga kiritilgan issiqlikning umumiy miqdori

Dvigatelning bir daqiqada ekvivalent ishi uchun sarf bo’lgan issiqlik miqdori

Dvigatel sovuq holda ishlaganda (soatlik yoqilg’i sarfi o’zgarmas bo’lsa) uning effiktiv quvvati.

Dvigatel sovuq ishlaganda

Sovutuvchi muxidga uzatilgan issiqlik

bu yerda, -proporsionallik koeffisiyenti

4 taktli dvigatellar uchun

silindirlar soni ,

silindir diametri ,

tirsakli val aylanish chastotasi , 2000

daraja ko’rsatgichi ,



;