V-BOB. Hayot faoliyati xavfsizligi

5

5.1.2.Mikro iqlimning organizmga ta’siri………………………………………...73 

5.1.3.Yuk ko‘tarish va tashish ishlarida xavfsizlikni ta’minlash………..………74
5.1.4.Shovqin va uning inson tanasiga ta’siri……………………………………..76 
5.1.5.Changlarning gigienik ahamiyati………………………………………..….79
5.1.6.Sanoat korxonalarini yoritish…………………………………………….…83 
5.1.7.Elektr tokining inson organizmiga ta’siri……………………………….….84
5.2. Kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan elektruskunalarni ishlatishdagi umumiy 
xavfsizlik qoidalari……………………………………………………….………88
5.3. Kuchlanishi 1000 v dan yuqori bo‘lgan elektr uskunalarni ishlatishdagi eng 
muhim umumiy havfsizlik qoidalari……………....……………………………..90
5.4.Himoyalash uchun yerga ulash prinsiplari…………………………………...92 
5.5.Nolinchi simga ulanishning ishlash prinsipi…………………………….……93

Xulosa…………………….....................................................................................95

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.....................................................................97

6

ANNOTATSIYA 


Bitiruv malakaviy ishida: Asinxron motorlarni kapital remont qilish,

Asinxron motorda bo‘ladigan shikastlanishlar tasnifi, Asinxron motorlarda elektr 

ta’minotidagi nuqsonlarni aniqlash va bartaraf qilish, Stator faza 

сho’lg‘amlaridagi 

uzilishni 

aniqlash,Motor 

aylantiruvchi 

momentining 

kichikligi,Pulsatsiyalanuvchi aylantiruvchi momentni hosil bo‘lishi,Asinxron 

motorlarni ta’mirlash texnologiyasi,Asinxron motorlarni qayta сho’lg‘amlashda 

bajariladigan hisoblashlar,Asinxron motorning stator сho’lg‘amini yangia ylanish 

chastotasi o‘rash,Uch fazali asinxron motor faza сho’lg‘amlarini tekshirish,Ishlab 

chiqarish mexanizmlar elektr dvigatellarining texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari, 

Yirik nasos qurilmalarining samaradorligini oshirish,Asinxron motorlarni 

sinovlari tasnifi,Asinxron motor parametrlarini pasport ma’lumotlar asosida 

hisoblash,Bir fazali asinxron motorlarda va uch fazali motorlarni вir fazaga 

ulaganda 

uchraydigan 

nuqsonlar,Kuchlanishi 

1000 V gacha bo‘lgan 

elektruskunalarni ishlatishdagi umumiy xavfsizlik qoidalari,Himoyalash uchun 

yerga ulash prinsiplari masalalari o’z yechimini topgan. 

7

KIRISH 
O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimovning Jahon
moliyaviy-iqtisodiy inqirozi O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etish yo’llari va 
choralari nomli asarida hozirgi vaqtda jahonda tobora avj olib borayotgan
moliyaviy inqiroz mamlakatimizga ta’sir ko’rsatmaydi bizni chetlab o’tadi degan 
hulosaga kelmasligimiz kerakligi ko’rsatib o’tilgan. Asarda qishloq ho’jaligining
ayniqsa fermer ho’jaliklarining qo’llab quvvatlash uchun kattta miqdorda mablag’ 
ajratilganligi aytib o’tilgan va mamlakatimizda jahon iqtisodiy inqirozini salbiy
oqibatlarini bartaraf etish bo’yicha 2009-2012 yillarga mo’ljallab qabul qilingan 
Inqirozga qarshi choralar dasturi O’zbekistonni 2009 yilda ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning eng ustivor Yo’nalishi bo’lib qolishi ko’rsatilgan. Dasturda 
konkret bo’limlar bo’yicha kompleks chora tadbirlarda bajarish uchun asosiy
vazifalar ko’rsatilgan. 2009 yil tasdiqlangan «Qishloq taraqqiyoti va farovonligi 
yili» Davlat dasturida 2008-2012 yillarda sug’oriladigan erlarning meliorativ
holatini yahshilash bo’yicha ko’zda tutilgan chora tadbirlar tizimining izchil 
amalga oshirilishiga ya’ni ekin maydonlarining meliorativ holatini yahshilash,
faoliyat ko’rsatayotgan irrigasiya va meliorasiya ob’ektlarining tegishli tehnik 
holatini ta’minlash, iqtisoslashgan suv ho’jaligi, qurilish va ekspluatasiya
tashkilotlarining moddiy tehnik bazasini mustahkamlash, ularni zamonaviy texnika 
bilan jihozlash masalalariga alohida e’tibor qaratilishi lozimligi ko’rsatib o’tilgan.
Shuningdek 2007 yil 29 oktyabridagi «Yerlarning meliorativ holatini yahshilash 
tizimini takomillashtirish chora–tadbirlari to’g’risida»gi farmoni e’lon qilingan
bo’lib, unda asosiy e’tibor 2008-2012 yillar davrida qishloq ho’jaligini 
rivojlantirishning asosiy vazifalari belgilangan. Bu vazifalarni hal etishda
meliorativ nasos stansiyalari tizimining o’rni alohida qayd etilgan. 
Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning 2011 

yilning asosiy yakunlari va 2012 yilda O’zbekistonni ijtimoiy – iqtisodiy

rivojlanishining ustivor Yo’nalishiga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining 
ma’ruzasida ham qishloq xo’jaligida amalgam oshirilaYotgan ishlar to’g’risida
fikr - mulohazalar aytib o’tildi. Prezidentimiz: - “Ayni paytda biz qishloq
xo’jaligi sohasida birinchi navbatda, tuproq unumdorligini oshirish chora –

8
tadbirlariin ko’rish, barcha agrotexnik tadbirlarni o’z vaqtida bajarish, 

zamonaviy agrotexnalogiyalarni joriy qilish, selleksiya va urug’chilikni yanada

rivojlantirish, mehnatni tashkil etish va rag’batlantirish bilan bog’liq, hali –beri
ishga solinmagan katta imkoniyatlar mavjudligini ham e’tirof etish zarur” – deb
ta’kidladilar.(“Xalq so’zi”2012 yil 20 yanvar) 
Yerlarning meliorativ holatini yaxshilash vazifalarning tobora kengayib
borayotgan ko’lamalarini , shuningdek, ayrim mintaqalardagi qishloq xo’jaligi
yerlarining minerallashuvi va sho’rlanganlik holatining o’ziga xos xsusiyatini
hisobga olib hamda mamlakat iqtisodiYotini ushbu eng muhim sohasida 
yuqori malakali mutaxasislar tayyorlash va O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2010 yil 20 avgustdagi “Toshkent Irrigatsiya va Melioratsiya
Instetutining buxoro filiali tshkil etish to’g’risida”gi 182 – sonli qarori qabul
qilindi.O’zbekiston Respublikasi o’ziga hos ekologik, ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa 
hususiyatlarni hisobga olgan holda jahon hamjamiyatida o’z o’rnini belgilab oldi.
Orol dengizi havzasidagi davlatlarning ijtimoiy iqtisodiy tarmoqlar bo’yicha qayta 
taqsimlash va iqtisodiy rivojlanishning asosiy o’ziga hosligi cheklangan suv
zahiralarini proporsiyasini shunga muvofiq o’zgarishlarni aniqlashi lozimligidir. 
Shunga ko’ra hozirgi vaqtda yirik nasos stansiyalari va gidravlik mashinalardan
suv ko’tarish tizimlarida keng foydalanib kelinmoqda.
Yirik nasos stansiyalarini qurilishi davrida echimi uchun yangi yondashuv talab
qiluvchi qator muhandislik va ilmiy vazifalar qo’yilgan.Ulardan biri turli
ekspluatasion davrlarda ishlay oladigan ishonchli va kam sarf gidravlik
mashinalarning yaratish hisoblanadi. 
Elektr mashinalari elektr energetika tizimining asosiy elementlari
hisoblanadi.Elektr energiyasining asosiy istemolchisi elektr yuritmalar (motorlar) 
bo‘lib ishlab chiqarilayotgan elektr energiyasining qariyib to‘rtdan uch qismini
istemol qiladi.Bu elektr motorlarni asosiy qismini asinxron motorlar tashkil etadi. 
U konstruksiyasining soddaligi, arzonligi, ishda ishonchliligi sababli sanoat,
qishloq xo‘jaligi va xalq xo‘jaligining barcha sohalarida keng qo‘llaniladi.
Asinxron motorning tuzilishi oddiy, ishlatish qulay, energetik va mexanik
xarakteristikalari yaxshi bo‘lgani uchun sanoatda ishlatilayotgan elektr 

9
motorlarining 80 foizidan ko‘prog‘ini asinxron motorlar tashkil etadi. Bunday katta 

talabni qondirish uchun mashinasozlik zavodlarida har yili ishlab chiqarilayotgan

asinxron motorlarning quvvati vattning bir necha ulushlaridan, bir necha ming 
kilovattgacha, ish kuchlanishi esa 127 Vdan 10 kVgacha bo‘ladi.
Asinxron motorlarda shikastlanishlarni kelib chiqish sababalarini va uni 
bartaraf qilish yo‘llarini tadqiq qilish muhim amaliy ahamiyatga ega. Ularni ishlab
chiqarishdagi salmog‘ini e’tiborga olib sanoat miqyosida iqtisodiy katta 
samaradorlik ta’minlaydi.
Хаlq xo’jаligining rivоjlаnish jаrаyonidа ishlаb chiqаrishni аvtоmаtlаshtirish 
ilmiy tеxnik o’sishni jаdаllаshtirishning аsоsiy оmillаridаn biri xisоblаnаdi. Shu
jumlаdаn qishlоq vа suv xo’jаligidа ishlаb chiqаrish jаrаyonlаrini 
аvtоmаtlаshtirish, ishlаb chiqаrish jаrаyonlаrini effеktivligini оshirishdа vа qo’l
mеxnаtigа аsоslаngаn jаrаyonlаrni qisqаrtirish, shu jumlаdаn kundаn kungа o’sib 
bоrаyotgаn suv rеsurslаri dеfisitini оldini оlish vа suvni tаrqаtish mаsаlаlаrigа
аsоslаngаn. 
Suv xo’jаligi ishlаb chiqаrish jаrаyonlаrini xususiyatlаridаn kеlib chiqqаn
hоldа shuni ko’rsаtish mumkinki, tеxnоlоgik jаrаyonlаrni аvtоmаtlаshtirish 
vаzifаlаri bir-biridаn turli tаbiiy, gеоgrаfik hаmdа sifаt ko’rsаtkichlаri bilаn bu
еrdа bоshqаruv vа nаzоrаt vаzifаlаrini bаjаruvchi xizmаtchi xоdimlаrni to’liq yoki 
qismаn o’z vаzifаlаridаn оzоd qilish lоkаl аvmаtlаshtirish tizimlаrini qo’llаsh
аsоsidа hаl etilishi mumkin. 
Hоzirgi kungаchа sоhа bo’yichа tеxnоlоgik jаrаyonlаrni bоshqаrish uchun
аsоsаn sоdа vа оddiy qurilmаlаr bo’gаn mеxаnik vа elеktrik rоstlаgichlаrdаn 
fоydаlаnib kеlindi. Lеkin оxirgi 15-20 yil ichidа sоhа bo’yichа, аyniqsа
gidrоmеliоrаtiv tizimlаridа, gidrоtеxnikа inshооtlаri vа nаsоs stаnsiyalаridаn kаtа 
o’zgаrishlаr yuz bеrdi. Kаttа quvvаtgа egа bo’lgаn gidrоuzеllаr, nаsоs
stаnsiyalаridа tеxnоlоgik liniya vа аgrеgаtlаr uchun xizmаtchi xоdimlаrning ish 
shаrоitlаrini yaxshilаsh mаqsаdidа lоkаl аvtоmаtlаshtirish tizimlаrining mаhаlliy
nаzоrаt bоshqаruv punktlаri o’rnаtildi. Ulаrdа nаzоrаt o’lchоv vоsitаlаri, signаlli 
vоsitаlаr, mаsоfаdаn bоshqаrish vоsitаlаri o’rnаtilgаn ishlаr vа pul`tlаr
jоylаshtirilgаn.

10
Ishlab chiqarishda tamirlangan asinxron motorlarning salmog‘i ortib 

bormoqda. Ta’mirlash texnologiyasiga to‘la amal qilinmaganligi tufayli motor ish

rejimi parametrlari pasport parametrlariga muvofiq kelmaganligini kuzatish 
mumkin.Motorning
energetik 
ko‘rsatkichlari pasayib ketganligi tufayli
korxonadagi isroflar miqdoriga sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda. 

Download 261.2 Kb.