137
Qoida bo‘yicha, termoparalar erkin spayni t
o
=0
o
C haroratida darajalanadi. Haqiqatdan ham
terpoparani sovuq spaylarini harorati 0
o
S da farqlanadi. SHuning uchun xaqiqiy haroratni topish
uchun tenglama bo‘yicha tuzatma kiritiladi:
bunda
E
AB
(t,t
o
)
–spaylarni
ishchi
t
va
erkin
t
o
haroratlarida termoparada hosil bo‘lgan elektr
yurituvchi kuch;
E
AB
(t
o
,t
o
)
-ishchi
t
va erkin
t
o
spayni haroratlarida termoparada hosil bo‘lgan
elektr yurituvchi kuch.
t
o
>t
o
bo‘lganda tuzatma
E(t
o
,t
o
)
plyus ishoraga,
t
o
o
b
o‘lganda esa minus ishoraga ega bo‘ladi.
Konstruktiv jihatdan termopara o‘zida xar xil metalldan tayyorlangan ikkita simni bir-biriga
ulanishi
asosida hosil qilinadi, ularni qizdirilgan oxirgi uchlari burab qayriladi keyin esa
kavsharlanadi yoki payvanlanadi (1.6-rasm).
1.6-Texnik termoparalar:
A-tTPP termopara; b-TXK va TXA termoparalar; 1- ishchi spay; 2- chinni ximoya g‘ilof ; 3 chinni
trubka ; 4-metallik trubka; 5-termoelektrodlar; 6- chinni marjonlar; 7- harakatlanmaydigan
shtutser.
Termoelektrodlar odatda bir kanalli yoki ikki kanalli chinni
trubkalar bilan izolyasiya
qilinadi va himoyalovchi g‘ilofga joylashtiriladi. Tashqi zanjirda termoelektrodlarni birlashtirish
uchun termoparalarning elektrizolyasiyalovchi materialdan tayyorlangan qalpoqchalari xizmat
qiladi.
Atrof-muhit haroratini o‘zgarishining vujudga kelgan elektr
yurituvchi kuch kattaligiga
ta’sirini bartaraf etish uchun termoparani bo‘sh bo‘lgan uchlarini termostatlashtiriladi yoki maxsus
kompensatsiyalovchi qurilma qo‘llaniladi.
Termoparalarni ikkilamchi asboblar bilan biriktirish termoelektrodli simlar orqali amalga
oshiriladi.
Simlar termoparalarni o‘zi tayyorlangan materiallardan yoki termoparani elektr
yurituvchi kuchiga teng bo‘lgan, 100
0
S haroratda uni elektr yurituvchi
kuchini oshirib beradigan
boshqa qotishmalardan tayyorlanadi.
Haroratni o‘lchash uchun termopara majmuasida ikkilamchi asboblar sifatida, qoidaga ko‘ra
laboratoriga xos yoki avtomatik potensiometrlar yoki millivoltmetrlardan foydalaniladi.
Seriyali chiqariladigan termoparalarning asosiy ma’lumotlari 1.1-va 1.2-jadvallarda
keltirilgan (qavsda o‘lchashning qisqa rejimida o‘lchashni yuqori chegaralari ko‘rsatilgan).
1.1-jadval
138
Seriyali
chiqariladigan
termoparalarni
turi
Darajalanishni
ifodalanishi va
nomlanishi
O‘lchashning oraliqlari
t.e.d.
t
o
=0
o
S
t=100
o
C
quyi
yuqori
TXK
XK(xromel-
kopel)
-50
o
S
600 (800)
o
S
6,95 mV
TXA
XA (xromel-
alyumel)
-50
o
S
1000 (1300)
o
C
4,1 mV
TPR
PR-30/6
(platinorodiy
30%
platina 6%)
+300
o
S
1600 (1800)
o
S
0 mV
TPP
PP-
1(platinorodiy
10%-platina)
-20
o
S
1300 (1600)
o
S
0,643 mV
Ba’zir bir termoparalarni standart darajalashtirish tavsiflari 1.2-jadvalda keltirilgan.
1.2-jadval
t,
o
S
darajalashtirish
0
20
40
50
60
80
100
200
300
XK
0
1,31
2,66
3,35
4,05
5,48
6,95
14,66
22,91
XA
0
0,80
1,61
2,02
2,43
3,26
4,10
8,13
12,21
PP-1
0
0,112
0,234
0,299
0,368
0,500
0,643
1,436
2,314
