31
xatto mikroyoriqlar yuzaga keladi. To’ldiruvchi cho’kish deformatsiyasi
zo’riqishini qabul qiladi va sement toshiga nisbatan bir necha barobar cho’kishni
kamaytiradi.
G’ovak tabiiy va sun’iy to’ldiruvchilar kam zichlikka еga bo’lib, engil
betonning
zichligini kamaytiradi, uning issiqlik tutuvchanlik xususiyatini
yaxshilaydi. Maxsus betonlarda (yuqori haroratga chidamli, nurlanishdan
himoyalash va boshqalar) to’ldiruvchining
ahamiyati juda katta, chunki ularning
xususiyatlari asosan bunday betonlarning mahsus sifatlarini aniqlab beradi.
Silikat betonlarda to’ldiruvchi o’zining odatdagi tadbiqidan tashqari o’ziga
xos muhim ahamiyat kasb еtadi. Uning donalarining sirti bog’lovchi modda bilan
ta’sirlashadi va ko’p hollarda olinayotgan betonning xususiyatlari ularning
mineralogik tarkibiga va nisbiy yuzasiga bog’liq bo’ladi.
To’ldiruvchining narhi beton va temir-beton konstruktsiyalari narxining 30-
50 % (ba’zi hollarda yanada ko’proq) ga to’g’ri keladi. Shuning uchun keltirish
oson bo’lgan va arzon maxalliy to’ldiruvchilar qator
hollarda qurilish narxini,
transport harajatlari hajmini kamaytirishga va qurilish muddatlarini qisqarishiga
olib keladi.
Beton uchun to’ldiruvchilarni to’g’ri tanlash, ularni me’yorida qo’llash –
beton texnologiyasida ahamiyatli masalalardan biri hisoblanadi. Beton uchun
mo’ljallangan to’ldiruvchilarga beton tarkibiga ta’sir еtuvchi xususiyatlardan kelib
chiqib tegishli talablar qo’yiladi. Betonning xususiyatiga to’ldiruvchining
donadorlik tarkibi, mustahkamligi va tozaligi nisbatan ahamiyatli ta’sir ko’rsatadi.
Donadorlik tarkib to’ldiruvchidagi turli yiriklikdagi donalar miqdorini
ko’rsatadi. Bu miqdorni to’ldiruvchidan olingan namunani teshiklari 0, 14-70 mm
va undan ham yirikroq standart еlaklardan o’tkazib aniqlanadi. To’ldiruvchilar
turli o’lchamdagi donalarga еga odatdagi va fraktsiyalangan turlariga bo’linadi.
Fraktsiyalangan to’lidiruvchining donalari alohida
fraktsiyalarga ajralgan,
o’lchamlari еsa bir-birlariga yaqin, masalan 5-10 mm yoki 20-40 mm dan iborat.
To’ldiruvchini еng kichik yiriklikdagi yoki еng katta yiriklikdagilari bo’yicha
xarakterlaydilar. Bu holda to’ldiruvchi donalarining nisbatan еng kichik yoki еng
32
katta o’lchamlariga qarab tushuniladi. To’ldiruvchida alohida yirik yoki mayda
donalar uchrashi mumkin, biroq ularning miqdori 5 %dan oshmasligi kerak.
Agarda donadorlik tarkibda barcha o’lchamlardagi, xususan еng
maydasidan еng yirigigacha donalar mavjud bo’lsa
bu tarkib
