5.4-jadval. Shpatlyovkani quritish rejimi va ishlatiladigan sohasi
Shpatlyovka
quritish rejimi
Ishlatish sohasi
Harorat
o
C
quritish
davomiy-
ligi, soat
Perxlorvinil:
XV-005
XV-004
20
60
2,5
1.0
Umumiy va mahalliy qoplam berishda.
Mahalliy shpatlyovkalashda ishlatiladi.
Pentaftalli
PF-002
20
24
Umumiy va mahalliy shpatlyovkalashda
ishlatiladi.
Moyli
KF-003
100
1,0
Isiqlikdagi sirtlarda qoplama hosil qilishda
umumiy
va
mahalliy
shpatlyovkalashda
ishlatiladi.
Nitrotsellyuloz
ali NL-007
20
1,0
Unchalik
katta
bo’lmagan
nuqsonlarni
to’g’rilashda ishlatiladi.
Alkidlistirolli
MS-006
20
0,25
Unchalik
katta
bo’lmagan
nuqsonlarni
to’g’rilashda ishlatiladi.
Epoksidli:
EP-0010
20
24
CHuqurligi 2 mm gacha (to’ldirgich bilan 5
mm gacha) bo’lgan nuqsonli yuzalarda
kimyoviy turg’un qoplam hosil qilishda
ishlatiladi.
EP-0020
20
24
5 mm gacha egilgan yuzalarni to’g’rilashda
ishlatiladi.
Avtomobillarning tashqi sirtlariga ishlov berish uchun pentaftalli (PF-002),
poliefirli (PE-0044), epoksidli (EP-0010) va boshqa shpatlyovkalar ishlab chiqariladi
(shpatlyovkalar to’g’risidagi ma’lumot 4.4-jadvalda keltirilgan). Metallar uchun
ishlatiladigan shpatlyovkani qo’rg’oshinli yoki ruxli beliladan, yog’ochlar uchun esa
bo’r, alif, duradgorlik yelimidan tayyorlash mumkin.
Shpatlyovkalar quyuk pastadan iborat bo’lgani sababli, quriganda yorilib,
uvalanib ketmasligi uchun shpatlyovka qatlamining umumiy qalinligi 2 mm dan, bir
marta surtilgan qatlamning qalinligi esa 0,5 mm dan ortiq bo’lmasligi kerak.
Gruntovkalangan sirtning avval u yer-bu yeriga, so’ngra butun sirtiga yaxlit qilib
shpatlyovka surtiladi. Qatlamlarning umumiy soni to’rtadan oshmasligi, navbatdagi
qatlamni surtishdan oldin avvalgi quritilishi lozim. Quritgandan so’ng har biri
shpatlyovka qatlami dag’al (80-120 nomerli) jilvir qogoz bilan jilvirlanadi. So’ngra
tashqi qatlam suv yoki erituvchi bilan namlanib, suvga chidamli 150-180 nomerli
mayin jilvir qog’oz yoki pemza bilan jilvirlanadi. Sirt qo’lda yoki maxsus mashinalar
bilan jilvirlanadi, so’ngra latta, cho’tka yoki changYutkich bilan changdan
tozalanadi.
Erituvchilar. Erituvchi sifatida butil va etil spirtlar, solüvent, toluol, atseton,
ksilol, uaytspirit (benzinning 165-200
o
C bo’lgan tor fraktsiyasi) va ularning
aralashmalari ishlatiladi. Bulardan tashqari, parda hosil qiluvchi modda turiga qarab,
sanoatda chiqariladigan R-4, R-5, 648, 646, 647,651, RDV, RE-1, R-40 va boshqa
Suyuqliklardan foydalanish mumkin. Bularning hammasi tarkibida turli miqdorda
etil, butil spirti, atseton, ksilol va boshqa moddalar bo’lgan eritmalardir.
Mukammal ta’mirlanayotganda yangi qoplama surtishdan oldin eski bo’yoqni
ketkazish zarur. Buning uchun turli erituvchi va Yuvish Suyuqliklaridan
foydalaniladi. ATF-1 Suyuqligini ta’siri kuchli bo’lib bo’yoqlarni 20 minut ichida
parchalaydi. Bu Suyuqlikni ish o’rnining o’zida tayyorlash mumkin. Buning uchun
atseton, spirt, toluol, skipidar kabi erituvchilar kerak bo’ladi. qaynoq suvda 30-40
o
S
gacha isitilgan Suyuqliklardan foydalaniladi.
Zanglarni ketkazish uchun tarkibida kislotalar organik to’ldirgichlar bo’lgan
ko’pgina vositalar tavsiya etiladi. Sanoatda tarkibida ortofosfor kislota, etil va butil
spirtlar, gidroxinon bo’lgan 1120 nomerli tarkib ishlab chiqariladi. Kislota zangni
eritib, sirtda fosfat pardasi hosil qiladi. Bu parda metallning yemirilishiga to’sqinlik
qiladi. Tarkib cho’tka yoki bo’yoq purkagich bilan surtiladi va 2-4 minutdan so’ng
Yuvib tashlanadi. Shundan keyin ishlov berilgan sirt quritiladi va kislota qoldiqlari
107 nomerli Suyuqlik (ammiak bilan etil spirtning suvdagi eritmasi) bilan
neytrallanadi.
Agar zangni ketkazish uchun tayyor tarkib bo’lmasa, uni tayyorlash mumkin.
Buning uchun shisha bankaga 40-50 g kartoshka kraxmali va shuncha suv solinib,
massa yaxshilab aralashtiriladi. Olingan aralashmani aralashtirib turgan holda asta-
sekin 100 ml kontsentrlangan sulüfat kislota quyiladi. Pasta quyilib, tiniq holatga
o’tadi. Ishlov beriladigan sirtga tarkib cho’tka bilan surtiladi va 2-3 minutdan so’ng
olib tashlanadi. Tozalangan metall sirt kuchsiz ishqor bilan, masalan, ichimlik
sodaning 3 foizli eritmasi bilan neytrallanadi va quriguncha artiladi.
Zangni ketkazuvchi barcha vositalar tarkibida zaharli moddalar bo’ladi.
Shuning uchun ulardan ehtiyotkorlik bilan, yaxshisi, ochiq havoda shamol esayotgan
tomonda turib, rezina ko’lqop kiyib foydalanish zarur.
Sirtlarni bo’yashga tayyorlashda bajariladigan eng so’nggi operatsiya
yog’sizlantirishdir. Bu maqsadda uayt-spirit yoki benzin-erituvchidan foydalanish
mumkin. Yuvish vositalari tarkibidagi moddalar yog’ qatlamlarini yaxshi ketkazadi.
1l suvga 1g kaustik soda (o’yuuvchi natriy), 5-10 g kalütsiylangan soda, 15-25 g
trinatriyfosfat, 1 g Suyuq shisha qo’shib tayyorlangan yog’sizlantirgichni tavsiya
etish mumkin. Sintetik Yuvish vositalari MS (MS-6, MS-5)dan foydalanish ham
yaxshi natija beradi. Yaxshi yog’sizlantiradigan sirtda suv tomchilari to’planmaydi,
balki oqib tushib ketadi.
Oldindan tayyorlangan sirtga lok-bo’yoq materiallari, bo’yoq purkagich yoki
cho’tka bilan 2-3 qatlam qilib surtiladi. Agar purkagichdan foydalanilsa, bo’yoq
oqimi sirtga perpendikulyar tarzda yo’nalishi kerak. Material avval vertikal polosalar
tarzda, so’ngra gorizontal polosalar tarzda surtiladi. Faqat shundagina bir tekis
qoplam hosil qilish mumkin. yangi polosadan kattaroq bo’lishi kerakligini unutmaslik
zarur. Bo’yashni chang va suv tushmasligi uchun xona ichida yoki bostirma tagida
10
o
C dan past bo’lmagan haroratda bajarish lozim.
Lok-bo’yoq qoplama qurigandan so’ng nam o’tkazmaydigan qattiq parda hosil
qiladi. Barcha tayyorgarlik operatsiyalari bajarilsa, asosiy lok-bo’yoq materiallari
(shpatlyovka, gruntovka, emal) to’g’ri tanlansa va ularni surtish qoidalariga amal
qilinsa, ta’mirlangandan keyin zavodnikidan qolishmaydigan qoplama olinadi. Ammo
barcha operatsiyalarga to’la amal qilinganda ham lok va bo’yoqlar faqat bir necha
yilgina xizmat qilishi mumkin. Shu sababli materiallarni himoya qilish uchun hozir
tarkibida korroziyalanishni sekinlatkichlar (ingibitorlar) bo’lgan zangni ketkazuvchi
vositalar ingibitor qo’shilgan sovuqlayin fosfatlash eritmalari ishlatilmoqda. Ular
bo’yashdan oldin avtomobillar, qishloq xo’jalik mashinalari va turli uskunalarning
sirtlariga ishlov berish uchun tavsiya etiladi. Bundan tashqari, sun’iy olif asosida
ingibitorli bo’yoqlar ishlab chiqarilgan. Bu vositalardan foydalanilsa, zangni
ketkazish va bo’yashdan oldin sirtni yog’sizlantirishga xojat qolmaydi. Ingibitor
qo’shilgan 1 va 2 nomerli bo’yoqlar, masalan neft mahsulotlarini saqlash hamda,
haydash uchun mo’ljallangan po’lat truba va rezervuarlarni korroziyalanishdan
saklaydi. Fosfat bo’yoq qoplamlarning narxi odatdagisidan 2-3 marta arzon, ammo
undan 3 marta uzoq xizmat qiladi.
Lok-bo’yoq materiallarining sifatini xarakterlovchi ko’rsatkichlar. Lok-bo’yoq
materiallarini sifatini baholashda bir qator ko’rsatkichlarga asoslaniladi: bo’yoqning
berkituvchanligi, qovushoqligi, mustaqkamligi, qurish tezligi va boshqalar.
Bo’yoqning berkituvchanligi. Bo’yoq bir jinsli yuzaga bir tekis qilib surtilganda
shu Yuzaning avvalgi rangini ko’rinmaydigan holga keltirish xususiyati yoki ular oq-
qora rangli yuzaga surtilganda undagi oq va qora joylar orasidagi farq yo’qolib,
Yuzaning hammasini bir xil rangli qilib ko’rsata olish xususiyatlari shu bo’yoq va
emalning biriktiruvchanligi deyiladi.
Son jihatidan esa bo’yoqlarning berkituvchanligi 1 m
2
yuzaning oldingi rangini
ko’rinmaydigan holga kelguncha bo’yash uchun sarf bo’lgan bo’yoqning gramm
hisobidagi miqdori bilan ifodalanadi. Ishlatishga yaroqli bo’lgan moyli bo’yoqlar va
emallarning berkituvchanligi, odatda, yo’lli oyna plastinka yoki shaxmat taxtasi usuli
bilan aniqlanadi. Ikkala holda ham cho’tka bilan surtilgan va hali qotmagan emal va
bo’yoqlarning berkituvchanligi aniqlanadi.
Bo’yoqning berkituvchanligini yo’lli oyna plastinka yordamida aniqlash. Bunda
qalinligi 2…2,5 mm bo’lgan, rangsiz oynadan kesib olingan 100…300 mm o’lchamli
plastinkaning bir tomoniga uzunligi 250 mm va eni 15 mm keladigan tasma
shaklidagi uch yo’l bo’yoq surtiladi. Plastinkaning ikkinchi chet tomoni qora, o’rtasi
esa oq rangga bo’yaladi. Plastinkaning ikkinchi tomoniga sinalayotgan material
cho’tka bilan Yupqa qilib surtiladi. Oq qog’oz ustiga qo’yilgan plastinkaning sirti
tasma shaklida, uch yo’lli bo’yoq surtilgan ranglar ko’rinmay qolguncha bo’yash
davom ettiriladi. Agar birinchi qatlam berilgandan so’ng oq va qora yo’llar ko’rinsa,
u holda qatlam 5 minut davomida quritiladi va ikkinchi qatlam bo’yoq beriladi va
shunday yo’l bilan bo’yash oq va qora yo’lli ranglar ko’rinmay qolguncha bo’yash
davom ettiriladi. Shundan so’ng bo’yalgan oyna plastinka 50-60
0
C haroratda 10
minut davomida quritiladi. Bo’yashdan oldin va bo’yalgandan keyin plastinka
tortiladi va uni berkitish uchun sarf bo’lgan sinalayotgan bo’yoqning miqdori
aniqlanadi.
Bo’yoqning qovushoqligi. Qovushoqlik lok-bo’yoq materiallarining muhim
xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Bo’yoqning qovushoqligini to’g’ri belgilash va
bo’yoq tayyorlash jarayonida qovushoqlikni ma`lum chegarada bo’lishini ta`minlash
zarur.
Bo’yoqning qovushoqligini aniqlashda VZ-4 rusumli viskozimetrdan (4.4-rasm)
foydalaniladi. VZ-4 viskozimetri sig’imi 100 ml bo’lgan plastmassa stakan
ko’rinishida tayyorlangan bo’lib, tubida diametri 4 mm bo’lgan kalibrlangan teshik
mavjud, bu teshik po’lat sharik bilan berkitiladi, sharik yuzasiga stakandan
tashqariga chiqib turuvchi simli ip kavsharlangan. Viskozimetr yuqori sathigacha
sinalishi lozim bo’lgan bo’yoq bilan to’ldiriladi. Shundan so’ng bo’yoqning
qovushoqligini uning stakandan oqib tushish vaqtini sekundometrda aniqlash yo’li
bilan belgilanadi. Sekundometr sharik unga kavsharlangan sim yordamida bo’yoqdan
tezlik bilan tortib chiqarilgan paytda ishga tushiriladi va bo’yoqning stakandan to’la
oqib tushgungacha o’tgan vaqt uning
qovushoqligi deb belgilanadi.
Xona haroratida bo’yoqning qovushoqligi quyidagi chegaralarda bo’lishi lozim:
maxsus bo’yoq sepuvchi moslamalarda sepishga yaroqli bo’lgan bo’yoqning
qovushoqligi 20-30 s chegarasida, cho’tka yordamida ishlatiladigan bo’yoqlar uchun
esa 30-60 s chegarasida bo’lishi lozim.
Bo’yoqning viskozimetrdan oqib tushish vaqti 20 sekunddan kam bo’lsa,
bo’yoqning qovushoqligi yetarli bo’lmaydi, shuning bilan birga bo’yoqning
berkituvchanlik xususiyati past bo’ladi. Bunday bo’yoqlardan foydalanganda
material isrofi ortib ketadi. Shuning uchun bunday bo’yoqni ishlatishdan oldin
Suyultirilmagan bo’yoq qo’shib zarur qovushoqlikkacha quYultirish lozim.
Bo’yoqning viskozimetrdan oqib tushish vaqti 60 sekunddan ortib ketsa ham uni
ishlatish maqsadga muvofiq emas. Chunki bo’yoqning qovushoqligini bu
ko’rsatkichdan ortib ketishi uning berkituvchanlik xususiyatini yomonlishtirish bilan
birga sifatli qoplamalar olishga to’sqinlik qiladi. Hosil qilingan qoplamalar qurish
paytidayoq yorilib ketishi mumkin.
Bo’yoqlarning ishchi qovushoqligi turli markadagi bo’yoqlar uchun turlichadir.
Masalan, ML-197 uchun 20-22 s, ML-1110 uchun 24-28 s, ML-152 uchun 23-25 s,
MCh-123 uchun 25-30 s, MS-17 uchun 20-25 s.
Bo’yoq pardasining egilishga bo’lgan mustahkamligi. Bo’yoq pardasining
egilishga bo’lgan mustahkamligi bo’yoqni qanday ish sharoitlarida ishlatish
mumkinligini aniqlashga imkon beradi. Lok-bo’yoq pardaning egilishga bo’lgan
mustahkamligi elastiklik shkalasi deb nomlangan asbobda aniqlanadi (5.5-rasm).
Bunda pardali asos ma`lum diametrli sterjenga o’ralganda uzilmasligi (sinish,
yorilish, darz ketish) va ko’chmasligi kerak. Asbob plastmassa taglikka o’rnatilgan va
vintlar yordamida mahkamlangan.
Mustahkamligi aniqlanishi lozim bo’lgan bo’yoq qalinligi 0,2…0,3 mm bo’lgan
tunuka plastinkaga surkaladi va quritiladi. Quritilgandan keyin (nitroloklar uchun
qurish vaqti 24 soat, moyli bo’yoqlar uchun 72 soat) undan eni 20 mm, uzunligi 100
mm li tasma qirqib olinadi. Keyin tasmalardan biri bo’yalgan tomonini yuqoriga qilib
diametri 20 mm bo’lgan sterjen atrofida 180
0
C ga egiladi. Egish xona haroratida
(20±5
0
C) va qisqa vaqt (2…3 s) ichida amalga oshiriladi. Agar parda sirtida
egilishdan so’ng lupa yordamida ko’rinadigan singan yoki darz ketgan joylar
bo’lmasa egishni diametri 15 mm, 10 mm va hokazo sterjenlarda, ya`ni bo’yoq parda
sirtida yoriqlar (darz ketish va qatlam-qatlam bo’lib ko’chish) payda bo’lguncha
davom ettiriladi.
Bo’yoq pardasining egilish mustahkamligi shu lok-bo’yoq pardani egishda
shikastlanmay qolgan sterjanning eng kichik diametri bilan ifodalanadi. Masalan
«Elastiklik 15» deyilganda, parda diametri 15 mm dan ortiq bo’lgan sterjenlar
atrofida egilganda o’zgarmaydi deb tushuniladi, ammo diametri 10 mm li sterjenda u
buziladi va yoriqlar bilan qoplanadi.
Agar parda diametri 20 mm bo’lgan sterjen atrofida egilganda urilgan yoki
ko’chib ketish hollari ro’y bersa u holda parda «Elastik emas», ya`ni mo’rt deb
baholanadi.
Pardaning zarbiy kuch ta`siriga chidamliligini aniqlash bo’yalgan sirtga
yuqoridan sharcha tashlab aniqlanadi. Odatda har bir buyum uchun texnikaviy shart
yoki standartlarda parda mustahkamligi ko’rsatiladi.
Pardaning zarbga bo’lgan mustahkamligi yuqoridan 10 N Yukni erkin tashlab
yuborganda lok-bo’yoq pardali metall plastinka yuzida deformatsiya paydo
qilmaydigan
Lok bo’yoq materiallarini ishlatishda xavfsizlik choralari. Avtomobil detallarini
bo’yashda bo’yash mintaqasini havosi bo’yoqlarning mayda zarralari va bo’yoq
tarkibidagi erituvchilar bug’lari bilan ifloslanadi. Buning natijasida bo’yash
mintaqasida mehnat qiluvchi ishchilar organizmiga zararli ta`sir etuvchi va yong’in
jihatdan xavfli bo’lgan bo’yash materiali tumani hosil bo’ladi. Shuning uchun
bo’yash ishlarini boshlashdan oldin barcha ishchilar bo’yash jarayonidagi texnika
xavfsizligi va yong’in xavfsizligi qoidalari bo’yicha yo’riqnomadan o’tkazilishlari
lozim.
Bo’yash ishlari bajariladigan lok-bo’yoq materiallari tayyorlanadigan va
saqlanadigan xonalarda chekish, payvandlash ishlarini va shuningdek uchqun chiqishi
xavfi bo’lgan boshqa ishlarni bajarish qat`iyan taqiqlanadi.
Lok-bo’yoq materiallarini saqlash va tashishda yopiq taralardan foydalanish
maqsadga muvofiq. Bo’sh taralarni og’zi doimo berk holda bo’lishi va lok-bo’yoq
materiallari omboridan tashqarida, ishlab chiqarish binosidan kamida 20 m uzoqlikda
saqlanishi lozim.
Taralarni lok-bo’yoq materiallaridan to’liq bo’shatilganligini nazorat qilishda
gugurt yordamida yoritish qat`iyan taqiqlanadi. Taralar erituvchi bug’laridan obdon
tozalangandan keyingina ularni ta`mirlashga ruxsat etiladi. Alyuminiy kukunini nam
tegmaydigan xonada saqlash lozim, chunki alYuminiy kukuniga nam tekkanda u o’z-
o’zidan alangalanishi mumkin. Moy va lok-bo’yoq materiallari tekkan artish-tozalash
materiallarini yopiq metall yashiqlarda saqlash va ish smenasi oxirida xonadan
tashqariga olib chiqib tashlash lozim.
Bo’yash, lok-bo’yoq materiallarini tayyorlash xonalari va omborxonalar
yong’inga qarshi jihoz va asboblar bilan ta`minlanishi lozim. Bo’yash mintaqasining
egallagan maydoni 50 m
2
gacha bo’lsa, bitta OU-2, OU-5 yoki OU-8 markali
uglekislotali o’t o’chirgich, ikkita ko’pikli kimyoviy o’t o’chirgich, hajmi 0,5 m
3
dan
kichik bo’lmagan qum to’ldirilgan yashiq, belkurak, kiygiz, 1,5-1,5 o’lchamli odeyal
bilan ta`minlanishi lozim.
Lok-bo’yoq materiallari bilan ishlovchi ishchilar maxsus kiyim kiyishlari lozim.
Lok-bo’yoq materiallarini bo’yoq sepuvchi jihozlar yordamida sepishda hosil
bo’ladigan lok-bo’yoq materiallari tumanidan nafas olish organlarini himoyalash
uchun ishchilar RMP-62, RU-60 va boshqa turdagi respiratorlar bilan ta`minlanishlari
zarur.
Bo’yash jarayonida bo’yoq yoki erituvchilarni qo’lga tegishi xavfi bo’lganligi
uchun qo’l terisini himoyalashda IER-1, XIOT-6, PM-1 pastalaridan, IDM sovunidan,
biologik va himoya qulqoplaridan foydalaniladi.
Biologik qo’lqop kazein (13 foiz massasiga ko’ra), ammiakning 25 foizli
eritmasi (2 foiz), glitserin (13 foiz), 96 foizli etil spirti (36 foiz), distillangan
suvlardan (36 foiz) iborat bo’lib, bu aralashma cho’tka yordamida qo’lga surtilganda
30-40 sekunddan so’ng himoya pardasi hosil qiladi. Himoya pardasi organik
erituvchilar ta`siriga chidamli, ammo issiq suvda sovun yordamida yuvganda
osongina yuvilib ketadi.
Lok-bo’yoq materiallari qo’l terisiga tekkanda, terini «Ralli», «REM», «Flora»
kabi pastalar yordamida tozalash tavsiya etiladi.
Qo’l terisini tozalash uchun maxsus pastalar bo’lmaganda esa, bo’yoq tekkan
qo’l terisini avval Yumshoq quruq latta yordamida yaxshilab artish, so’ngra lattani
erituvchida namlab, terini bo’yoq tekkan qismlarni artish, shundan keyin issiq suvda
sovunlab Yuvish zarur. Qo’l artib quritilgandan so’ng qo’lga panolinli krem surtish
tavsiya etiladi. Qo’l terisiga tekkan bo’yoqlarni tozalashda zaharlilik darajasi Yuqori
bo’lmagan erituvchilar: uayt-spirit, skipidar (moyli bo’yoqlar uchun), etil spirt,
atsetondan (epoksidli va nitrotsellYulozali bo’yoqlar uchun) foydalaniladi. Qo’lni
tozalash va Yuvishda benzol va boshqa zaharli erituvchilardan foydalanishga ruxsat
etilmaydi.
18 yoshga to’lmagan shaxslar, xomilador va emizikli ayollar lok-bo’yoq
materiallari bilash ishlashga qo’yilmaydilar.
Bo’yash bo’limi xonalari yorug’, toza va changsiz bo’lishi lozim. Bo’yash
xonasining konstruktiv elementlari va to’siqlari (devorlari, shifti, poli va boshqalar)
yong’in ta`siriga chidamli bo’lishi lozim. Xona devorining ichki Yuzasiga 2,4 m
balandlikkacha maxsus plitka yopishtirilishi, poli esa mustahkam, yonmaydigan va
sirpanchiq bo’lmagan. Shuning bilan birga iflosliklardan oson tozalanadigan
materialdan bo’lishi kerak. Xona harorati 15-16
0
C dan past bo’lmasligi, havoning
solishtirma namligi esa 60 foizdan ortiq bo’lmasligi lozim. Xona past bosimli havo
yoki suv yordamida isitilishi lozim. Suv yordamida isitishda isitish asboblarining
sirtqi Yuzalari harorati 90
0
C dan ortiq bo’lmasligi lozim.
Ishchilarni ish sharoitlarini yaxshilash maqsadida bo’yash xonalari so’ruvchi
ventilyatsiya bilan ta`minlanishi lozim.
Bo’yash uchastkasini yoritishda tabiiy va sun`iy yoritishdan foydalaniladi.
Bo’yash uchastkasining yoritilganligi 75 lk dan kam bo’lmasligi lozim.
Bo’yoq tayyorlashda ishlatiladigan bo’yoq, lok va erituvchilarning uchastkadagi
miqdori kunlik ehtiyojdan ortiq bo’lmasligi lozim. Bu materiallarning qolgan qismi
maxsus omborxonalarda saqlanadi.
Bo’yash uchastkasida, bo’yoq tayyorlash bo’limlarida va lok-bo’yoq materiallari
omborxonalarida oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash va ovqatlanish taqiqlanadi.
Elektr jihozlari bilan ishlaganda juda ham ehtiyot bo’lish lozim. Tanaffus
paytlarida, jihozni bir joydan ikkinchi joyga siljitilganda, shuningdek jihoz
ozginagina nosozlikka ega bo’lganda ham elektr tarmog’idan uzilishi lozim. Elektr
jihozlarini ish paytida o’zgartirish yoki sozlash taqiqlanadi.
Avtobus saloni ichini bo’yashda uning eshiklari, oynalari va lYuklari ochiq
holda bo’lishi lozim.
«Bo’yash tsexlari uchun texnika xavfsizligi va ishlab chiqarish sanitariyasi
qoidalari va me`yorlari»ga binoan bitta bo’yash kamerasida nitrotsellYuloza va
alkidli materiallarni ishlatish taqiqlanadi. Agar ulardan birin-ketin ishlatish zarurati
payda bo’lsa, avvalo kamera ishlatilgan bo’yoq qoldiqlari va havodagi
aralashmalaridan obdon tozalanishi lozim.
Pigmentlar va to'Idiruvchilarga oid atamalar. Hozirgi paytda faqat noorganik
pigmentlar va to'ldiruvchilar uchun atamalar standard mavjud (GOST 19487-74),
LBM uchun atamalar standard ishlab chiqilmagan. Quyida LBM va ular
komponentlarining umumiy qabul qilingan atama va aniqlanishlari keltirilgan.
LBM — buyum sirtiga Yupqa qatlam qilib surtilganda himoya yoki manzarali
qoplama hosil qila oluvchi mahsulot.
LBQ — lok-bo'yoq qatlami buyum sirtiga bir yoki bir necha qatlam qilib
surtilgandan so'ng Yuzada shakllanuvchi qoplama hosil qiladi, u yetarlicha darajada
adgeziyaga ega bo'ladi.
Lok — qoplama hosil qiluvchi moddalarning (smola, selluloza efirlari, bitumlar,
o'simlik yog'lari va yog' kislotalari) organik erituvchi yoki suvdagi eritmasi,
qotganidan (quriganidan) so'ng qattiq, bir jinsli va tiniq (bitum lokidan tashqari)
plyonka hosil qiladi.
Yarimtayyor lok — yarim mahsulot ko'rinishida bo'lib, emallar va boshqa LBM
ishlab chiqarish uchun mo'ljallangan.
Emal — pigmentlar va ular aralashmalarining to'ldiruvchilar bilan birgalikda
lokdagi suspenziyasi, quriganidan (qotganidan) so'ng tiniq bo'lmagan, .qattiq, har xil
yaltiroq va Yuza fakturali plyonka hosil qiladi.
Bo'yog — pigmentlar va ular aralashmalarining to'ldiruvchilar bilan birgalikda
yog', olif, emulsiya, lateks yoki boshqa plyonka hosil qiluvchi moddadagi
suspenziyasi, quriganidan (qotgandan) so'ng tiniq bo'lmagan, bo'yalgan bir jinsli
plyonka hosil qiladi.
Suvli-dispersion (emulsion) bo'yoq — pigmentlar va ular aralashmalarining
to'ldiruvchilar bilan birgalikda sintetik polimerlar (polivinilasetat emulsiyasi,
butadiyen-stirol lateks va b.) suvli dispersiyasidagi yordamchi qo'shilmalar
(emulgator, stabilizator va b.) solingan suspenziyasi, qotganidan so'ng bo'yalgan xira
qoplama hosil qiladi.
Gruntovka — pigmentlar va ular aralashmalarining to'ldiruvchilar bilan
birgalikda plyonka hosil qiluvchi moddalardagi (olif, lok va b.) suspenziyasi,
quriganidan so'ng asosga va yonuvchanligi yuqori qatlamlarga adgeziyasi yaxshi,
tiniq bo'lmagan, bir jinsli plyonka hosil qiladi.
Shpatlevka — qovushqoq pastasimon massa, pigment, to'ldiruvchi va plyonka
hosil qiluvchi aralashmalardan iborat, bo'yalayotgan yuzaning notekisliklari,
chuqurliklarini to'ldirishga
mo'ljallangan.
Olif — plyonka hosil qiluvchi suyuqlik — qurishni tezlatish uchun sikkativ
qo'shilgan o'simlik yog'i va yog'li alkid smolalarni qayta ishlash mahsuloti.
Sikkativ — oksid ko'rinishida va organik erituvchilarda sovunli eritma
ko'rinishidagi (naftenat, linoleat, rezinat va b.) ba'zi metallar (asosan, qo'rg'oshin,
marganes va kobalt) birikmalari, LBM tayyorlashda va ishlatishda qurishni tezlatish
uchun katalizator sifatida qo'shiladi.
Erituvchi — organik uchuvchan Suyuqlik (uglevodorod, keten, spirt, efir va b.)
yoki shunga o'xshash suyuqliklar aralashmasi, plyonka hosil qiluvchini eritish va
LBM ga zarur konsistensiya berish uchun xizmat qiladi.
Suyultirgich — organik uchuvchan suyuqlik, LBM qovush-qoqligini
kamaytirish va yuzalarga surtishga yaroqli qilish maqsadida
ishlatiladi.
Noorganik pigment — tabiiy yoki sintetik quruq, bo'yovchi noorganik modda,
dispersion muhitlarda erimaydi va plyonka hosil qiluvchi bilan LBQ hosil qiladi.
Organik pigment — sintetik organik quruq bo'yovchi modda (azo-,
diazopigmentlar, ftalatsianin va b.), dispersion muhitlarda erimaydi va plyonka hosil
qiluvchi bilan rangli emal va yorug' (to'q) rangli, yuqori sifatli bo'yoq hosil qiladi.
To 'Idiruvchi — quruq noorganik modda, dispersion muhitlarda erimaydi, yonish
va bo'yash xususiyati past, pigmentlarga qo'shimcha sifatida ishlatiladi, tiniq
bo'lmagan LBM tayyorlashda ularga xos xususiyatlar beradi va pigmentlar tejab
qolinadi.
Plastifikator — organik mahsulot, deyarli uchmaydi. LBQ ga elastiklik berish
maqsadida plyonka hosil qiluvchiga qo'shiladi.
| 